СЕРЛЕ ҠУМТА, ЙӘКИ ҺИГЕҘЕНСЕ МӨҒЖИЗӘ

“Дүрт кешелек табын”да тыуған мөхәббәт

Наил Әсхәт улы – Ул пьеса Мәскәүҙә Юғары театр курстарында  уҡығанда яҙған диплом эшем ине. “Дүрт кешелек табын”ды русса яҙырға тура килде, сөнки унда башҡортса берәү ҙә белмәй бит. Каникулға ҡайтҡанда режиссер Рафаэль Әйүповҡа күрһәткәйнем, ныҡ оҡшатты, май айында уҡыуыңды бөтөп ҡайтҡанда һин быны тәржемә итеп алып кил, тип задание бирҙе, ҡуябыҙ, тине. Тәржемә итеп бирҙем дә оноттом, белешмәй ҙә йөрөп ятам. Бер мәл киноға барғанда Кинйәбикә Йосопова тигән актриса менән режиссер, актриса Гөлдәр Ильясованы осраттым. Наил, һине театрҙа юғалтҡандар, тиҙәр. Лек Вәлиев баш режиссер ине, үҙем ҡуям, иң һәйбәт артистарҙы һайлап алам, ти, ә миңә кем уйнаһа ла барыбер, ҡуйһындар ғына. Лек ағай ҡуя алманы, Рафаэль Әйүпов тотондо, ролдәрҙе Кинйәбикә Йосопова, Вәкилә Ҡалмантаева, Марат  Йәмилов, Рәдиф Яныбаев, Хисмәт Дәүләтов, Нәжибә Искәндәрова өйрәнеп ята, миңә оҡшаны. Уларҙың барыһын да яҡшы беләм, сөнки театрға яҡын йәшәйем, ваҡыт булғанда инеп-сығып йөрөйөм. Бер килһәм, распределение үҙгәргән, Роза тигән образды уйнарға тейешле актрисаны алғандар ҙа, урынына Эмма Ваһапова тип яҙып ҡуйғандар. Яңы килгән йәш актриса икәнен беләм, әммә әлегә теге мәл ятаҡҡа индермәгән ҡыҙ икән тип уйламайым да. Рафаэль ағай Әйүпов репетицияға йөрөргә ҡушты. Уға тиклем ҡуйылған пьесам – “Ҡойма ямғырҙар”ҙың режиссеры Фәтхелислам Ғәләүетдинов та шулай ҡуша ине. Авторҙың булыуы мөһим, сөнки ҡайһы саҡ шунда уҡ үҙгәртергә лә тура килә, репетиция аҙағында һәр кемдең уйынын тикшерәләр, бер-береһен тәнҡитләйҙәр. Минән дә фекеремде һорайҙар, әртист эшенең рәтен белмәһәм дә, һорағастары нимә булһа ла әйткән булам, әммә аҙағынан, минең уйым дөрөҫ булмауы ла бар, мин театрҙы насар беләм, шуға һеҙ минең һүҙгә иғтибар итмәгеҙ, тип өҫтәп ҡуям. Тәнҡитләмәҫ тә инем, Рафаэль ағай мәжбүр итә бит, өндәшмәһәң, йә, ҡурҡып торма, фекереңде әйт, ти башлай. Эй шул репетицияларҙа Эмманың уйынын оҡшата инем. Хисләнеп уйнай, ышандыра, яһалмалыҡ юҡ. Нимәгә иғтибар иттем, Рафаэль ағай артистарҙы ныҡ тәнҡитләй, ә Эммаға әҙерәк эләгә. Ә Рафаэль Әйүпов уҫал кеше ине.

 – Эмма апай, һеҙ ҙә иғтибар иттегеҙ инде Наил ағайға?

Эмма Мирйән ҡыҙы – Әлбиттә. Наилдың тәнҡитләгәндән һуң әйткән шул “бәлки, мин хаҡлы түгелмендер, һеҙ иғтибар итмәгеҙ, мин белмәйем, һеҙ беләһегеҙ”, тигәндәре, интеллигентлығы, үҙен әллә кемгә һанамауы, фекерен көсләп таҡмауы оҡшаны.

– Әммә әле мөхәббәт осҡоно тоҡанмаған инде?

Эмма Мирйән ҡыҙы – Юҡ әле, юҡ. Модалы джинсы, һылашып торған күлдәктә, һомғол, спорт менән дуҫ икәне әллә ҡайҙан күренеп тора, тип һынап ҡарап ҡуйҙым. Йәш драматург та йәш драматург тип эй маҡтап һөйләйҙәр үҙен. О-о, йәш драматург менән йәш актриса – килешер ине, тип кенә уйлап ҡуйҙым, шунан кемдер әйттеме икән, баҡтиһәң, өйләнгән был. Ярай инде улай булғас, тип уйланым да оноттом, ә ул инде айырылышҡан булған икән.

Наил Әсхәт улы – 1987 йылдың көҙөндә башланған репетициялар ҡыш буйы барҙы, 1988 йылдың 3-4 мартында премьера булды. Тиҙҙән яңы спектакль менән гастролгә сыҡтылар. Етәкселәр бушамағанмы икән, миңә Мәсетле яҡтарында гастролдә йөрөгән Эммалар бригадаһының эшен ҡарап, билеттар нисек һатыла, халыҡ нисек ҡабул итә, асыҡлап, тамашасылар конференцияһы ла үткәреп ҡайтыуымды үтенделәр. Барҙым, тыуған көнөм тура килде лә, бер юлы бригада менән ҡырҡ йәшемде байрам итеп ҡайттым.

Эмма Мирйән ҡыҙы – Йәш драматург тигән булалар ине, утыҙ йәштәрҙәлер, тип уйлап йөрөһәм, баҡтиһәң, ҡырҡ  йәш, имеш, алдандым шулай (көлә).

– Спортсмен булғас йәш күренгән инде...

Наил Әсхәт улы – 9 класта уҡығанда уҡ ололар араһында шахмат буйынса Сибайҙың чемпионы булдым, унан саңғыла йөрөү, йүгереү, Сибай кеүек бәләкәй ҡалала тағы ни эшләйһең? Зиннур Йәрмөхәмәтов менән күрше йәшәнек, бер парта артында ултырып уҡыныҡ, бергәләп Сибайҙың бер осонан икенсеһенә көн һайын ҡышын да, йәйен дә футболға, еңел атлетикаға, саңғыға һ б. тренировкаларға йөрөнөк. Ҡаланан 10 саҡрымда Иҫке Сибай тигән ауыл бар, сығабыҙ ҙа саңғыларҙы ҡулға тотоп шунда йүгерәбеҙ, ундағы Айсыуаҡ тигән текә тауға йүгереп менәбеҙ, сынығып үҫелгән инде.

– Наил ағай, ә һеҙ ғаиләлә нисә бала үҫтегеҙ?

Наил Әсхәт улы – Дүрт һеңлегә өлкән ағай булдым. Элек атай-әсәйҙәр ауылға ҡунаҡҡа китә лә, әллә дүрт-биш көнләп йөрөп ҡайта инеләр. Сибайҙың осонда йәшәнек, ауыл һымаҡ ер. Миңә, 9-10 йәшлек малайға Ҡуңыр буға тигән һыйырыбыҙҙы һауырға, иртәнсәк көтөүгә ҡыуырға, кис ҡаршы алырға кәрәк, тағы ат, тауыҡ-ҡаҙҙар, быҙауҙар бар, балаларҙы ашатыр, сәй эсерер кәрәк, яңғыҙыма бер бәлә була торғайны былар барыһы.

– Ышанып донъяны тапшырып киткәндәр бит әле...

Наил Әсхәт улы – 12 йәшемдә ике тәгәрмәсле “ИЖ-49” тигән ҙур мотоциклда йөрөй инем әле, һеңлеләремдең икәүһен ултыртып алам да, барып бесәнде тырматабыҙ, атай, бесән ике көндән кибә, ыштобы барып йыйып ҡуйығыҙ, тип әйтеп китә. Ҡуңыр буға уҫал ине, әсәйҙән башҡа бер кемдән дә һауҙырмай, мин барып һауа башлаһам, ҡапыл күнәкте тибә лә осора. Шунан әсәй “минең күлдәкте кей, яулыҡты ябын, һауынға шулай сыҡ”, тип өйрәтте. Әсәйҙең күлдәген кейеп, яулығын ябынып алһам, эй һеңлеләр көлә бит, ҡыланып әсәй һымаҡ йөрөгән булһам, тағы нығыраҡ ҡыуаналар. Һыйырҙы һауа башлаһам, ул әйләнә лә шикләнеп тексәйә, тартыуымды оҡшатмай инде, тик инде күнәкте типмәй.

– Бала сағығыҙ бик әүҙем һәм мажараларға бай булған да ул...

Наил Әсхәт улы – Шәхси йортта йәшәнек бит, утын бысырға, ярырға кәрәк, йәй көнө баҡса эштәре, бәрәңге, ҡый утайһың, малды ҡарайһың. Исеме генә ҡала тормошо. Ҡалала йәшәп бесән эшләүҙең ыҙалары тураһында “Ҡала һыйыры” тигән хикәйәм дә бар.

– Баяғы гастролгә әйләнеп ҡайтайыҡ әле, тикшереү менән килгән Наил ағайҙың һеҙгә күҙе төштө бит инде?

Эмма Мирйән ҡыҙы – Шунда һөйләшеп йөрөп, тормошҡа ҡараштар бер икәнен аңлап, мөхәббәт сатҡылары уянып, өйләнешергә булдыҡ...

Гөлнара Хәлфетдинова әңгәмәләште.

(Әңгәмә менән тулыһынса 2024 йылғы "Ағиҙел" журналының 4-се һанында танышырға мөмкин).