Бер ғүмер етмәй икән... Сая Фәнис Хөсәйенов хаҡында очерк. 3-сө өлөш. Мөнир ҠУНАФИН

Сәй яһаған арала Әсә һөйләүен дауам итте.

– Әнекәү, мин юлда, тәмле ризыҡтарыңды бешереп әҙерләп тор, йәме, тип шылтырата улым. Манты, билмән, ҡыҫтыбый әҙерләйем. Фәнистең иң яратҡаны ҡыҫтыбый ине.  Был ҡайтҡанында, әнекәү, ҡыҫтыбай ашағым килә, тине. Күҙенән йәштәр сығырҙай булып яратып ашаны шуны. Тиҙ бешерәһең, тәмле бешерәһең, иң тәмлеһе – һинеке, тип маҡтаған була. Әминә лә атаһы яратҡан әйберҙе ашай.

 Әсә кеше асылды, һорау ҙа бирергә кәрәкмәй ине, сәй яһап, ҡыҫтап беҙҙе һыйлағанда ла рәхәтләнеп һөйләне. Мин уны туҡтатманым, тыңлап ҡына ултырҙым. Әйҙә, бушатһын эсендәге хәтирәләрен, шатлыҡ-һағыштарын.

– Калининградтан килделәр кисә, хәйер һалырға. Үҙе ҡайта алмаған, генералмын тигән, әниен ебәргән машина менән. Бында килде. Әсәһен фотоға төшөрөп ебәрегеҙ, тигән. Ул егет миңә бер кем дә түгел, уны мин хәрби кеше булараҡ бик хөрмәт итәм, сөнки ул – ысын батыр, тигән. Һәр генерал ундай сая һалдат алдында баш эйә, тигән. Бәлки, таныш та булғандарҙыр, кем белә. Минең менән төшкән фотоны  ебәрҙеләр, ышандым, минең хәйерем барып еткән, тигән.  Мысыр һынлы Мысырҙан хәйерҙәр ебәрҙеләр. Республиканың һәр төбәгенән хәбәрҙәр, йыуатыу һүҙҙәре килеп тора, бөтөнләй белмәгән-күрмәгән кешеләрҙән. Халҡыбыҙ миһырбанлы, берҙәм, тип уйлап ҡуям. Теге тарафтарҙан шайтан уйлылары ла булды. Унһыҙ ҙа булмаҫ, тим, донъяның кеме юҡ. Бөтә Рәсәйҙе данға күмеп китте бит. Әнкәәү, һин минең менән ғүмер буйы ғорурланырлыҡ итеп йәшәрмен, эшләрмен, тине икенсе киткәнендә.

– Халыҡ ныҡ яратты үҙен, лайыҡлы ярата, – тип һүҙен хуплайым әсәнең.

– Ул тыуғас та ҡырҡ көнөнә саҡлы иламаны ла. Имә лә йоҡлай, имә лә йоҡлай. Бер тапҡыр ползункийын бысратманы, шундай таҙа булды. Өс айға саҡлы аҡҡа ғына төрөп йөрөттөм. Иламаны, бала тауышы ишетке килә, ҡый, юрый әҙ генә семеткән кеүек төртөп алам, унда ла әҙ генә тауыш бирә лә бөттө. Фотоға төшөргәндә бер ныҡ ҡына семеттем, ауыҙҙары бөршәйеп дүртмөйөшләп китте, битендә һыҙыҡтар хасил булды, көлөп төшөрҙөм. Был бала илаған да икән, тип уйлаһындар, тинем.

Барҙаға килгәс, алтынсы синыфтарҙа иптәштәре кәмһеттеләр баламды. Башҡорт, тип үсектергәндәр инде. Милләте – башҡорт. Әнекәү, мин мәктәпкә бармайым, ти. Ниңә, улым? Барҙала миңә “башҡорт” тип әйтәләр, тей. Бер ҡайтты шулай, икенсегә кәйефһеҙ ҡайтты. Ҡайта ла сумкаһын алып ҡуя.  Өсөнсө көн түҙә алманым, киттем мәктәпкә. Әнекәү, мин – егет кеше, барып тиргәшеп йөрөмә, тип ҡуйғайны ла, әсә йөрәге түҙәме һуң. Класына барып индем. Барса сыҡҡан йәнем менән өҫтәлгә килтереп һуҡтым. – Хәтәр булған үҙе лә. Батырҙың әсәһе лә шулай булырға тейештер ҙә, тип көлөмһөрәп ҡуям. – Класс етәксеһе баҫып тора ине. Тертләп киттеләр. “Һеҙ, балалар, ниндәй милләттән булаһығыҙ? Башҡорт, тип яҙылғанмы?”, – тим. Эйе, тиҙәр. Баҫтылар барыһы ла, ҡурҡтылар. Ниңә минең улымды кәмһетәһегеҙ? Ярай, башҡорт булһа ни булған, бер-берегеҙҙең телен аңлайһығыҙ бит, тим. Вот, шул көндән башлап минең малайҙы кәмһетеүсе булманы. Фәнис оялды инде, ҡайтҡас, ниңә, әни, килдең инде, ти. Һине һаҡларға килдем, улым, тинем. Мин үҙемде үҙем яҡлай ала инем, просто әле ят ерҙә булғас туҡтап торҙом, тигән була.

Класс етәксеһе лә аҡыллы ине, әниең килеп дөрөҫ эшләгән, миңә лә өндәшергә кәрәк ине, тигән. Улым, үҙемде лә, әсәйҙе лә һаҡлай алам, тигән. Үҙендә шундай ышаныс көсө бар ине уның.

Был һөйләгән ваҡиға тәрән уйға һалды мине. Шул ваҡытта әсәһе бармаһа, кем белә, үҫмер ҡағылып-һуғылып, рухы төшөп меҫкен булып йөрөр ине, бәлки.  Нисек кенә әҙәпһеҙлек булһа ла, ваҡытында өҫтәлгә төшкән йоҙроҡтоң, һуңынан, кеше булаһыңмы, уҡыйһыңмы, тип башҡа төшкән туҡмаҡтан ун тапҡыр, йөҙ тапҡыр ҡәҙерлерәк тә, әһәмиәтлерәк тә.

– Һуңынан әйтә торғайны, әнеү, бына ысын йөрәктән әйтәм, һине обидаға не дам, тип. Алтынсы кластан уҡ әйтте, минең менән ғорурланып йәшәрһең, малай тапҡаныңа һөйөнөрһөң әле, тине.

Бәлки, әсәһенең ошо тәү ҡарашҡа сәйер аҙымы уға көс тә, дарман да биргәндер. Кем белә?! Беҙҙең холоҡ-фиғел ҡандан ғына түгел, үҫкән мөхиттән дә ярала бит. Эргәңдә ышаныслы, терәк  кешең булғанда һин тормош елдәренә йығылмаҫыңды аңлап, белеп артабан атлайһың. Юҡҡа ғына Фәнис, эргәңдә ышаныслы ике дуҫың булырға тейеш, тип әйтмәй бит.

 – Ауылда йәшәгәнендә, Фәнис сирләп китте, тиһәләр, төндә ишетһәм – төндә, таңда булһа – таңдан ҡайтырға сыға инем. Барҙа менән Ҡайпан араһы – 70 саҡрым. Һеңлеһе, Ынйы ҡыҙым – ауырыу  бала, шуға ғүмереңде бирһен, әсәй, үҙеңде һаҡла, һин һеңлемә лә, миңә лә, минең ҡыҙыма ла кәрәкһең, тиер ине. Сирләһәм, ауыр кисерер ине. Тәү киткәнендә телефондан шылтырата, тауышың икенсе төрлө нишләптер, тигән була. Нормально, тим. Юҡ, улай түгел кеүек, хәҙер видеонан шылтыратам, ти, әллә балниста ятаһыңмы , тип борсолоп китте. Хәҙер шылтыратмаҫ инде...

– Түҙәһегеҙ инде, – тим. – Ваҡыт барыһын да яйлап алыр ҙа...

– Түҙәм инде. Ашап-эсеп ултырығыҙ әле.

Ул һөйләй, беҙ водителем Артур менән ашайбыҙ. Һыуһағайныҡ. Тереләр һыуһай шул...

– Мин әле лә көтәм уны. Сәскәләрен күтәреп, әнекәү, мин бында, тип ҡайтып инер кеүек. Өсөнсө көн һыуһап ултырҙым да сәй яһап йомороно (сынаяҡты ) ҡулыма тоттом шулай. Әней, миңә лә сәй яһа әле, ҡорһаҡ асты, ти өндә, ышанаһығыҙмы, ысынлап эргәмдә асыҡ ҡына ишетелде. Йөрәк ҡыҫып алды. Хәҙер, улым, тинем дә ҡалтыранырға керештем. “Тиҙ ярҙам” саҡырттыҡ. Ҡан баҫымым күтәрелгән. Башымды һиҙмәйем. Тынысландырыу дарыуы биргәс йоҡлап алдым. Әнекәү, илама, мин һинең менән, һинең яныңда, тине. Төшөмдәме, өнөмдәме – тағы асыҡ ҡына ишеттем. Шуға сабыр итергә тырышам! И, әле лә янымда торған кеүек. Илағанда ла ҡосаҡлаған кеүек, ҡый. Машинала йөрөйөм. Улым, бар өмөтөм – һин, юлдарымды асып тор, тип өндәшәм. Юлым уңған кеүек бына. Имен генә йөрөп ҡайттыҡ, әйҙә, инәйек, улым, сәй эсәйек, тип һөйләшеп йөрөйөм шулай эстән. Йоҡларға ятҡанда ла, тыныс йоҡо, улым, тим.

– Махсус операцияға барыр булғас, бик ҡаршы булғанһығыҙҙыр, – әсә кеше тағы ла илап ҡуймаһын тип башҡа темаға күсергә тырышам.

– Барма әле, тинем ноябрҙә ҡайтҡанында, аяғыңды бәреп һындырам да, тим. Йәнәһе, аяҡһыҙҙарҙы алмайҙар, тип уйлап әйтеүем инде. Мин – мужик, һеҙҙе һаҡларға тейеш, аяғым һынып диванда ятҡанда ла мин унда буласаҡмын, әсәй, тине. Хәҙер һуң инде.

“Диванда ятҡанда ла унда буласаҡмын” – хәтәр яуап бит. Ысын ир-азамат һүҙе. Ул белә: бер һыныҡ икмәкте бүлешкән, бер туҫтаҡтан ашаған, иленең данын, ватанының намыҫын яҡлаған яуҙаш егеттәре менән ул һәр саҡ бергә. Бөгөн дә! Рухы менән!

– Әнеү, итәк аҫтында ятһын өсөн таптыңмы, әллә һеҙҙе һаҡлаһын, ҡараһын өсөнмө, тип йыш ҡабатланы. Һин беҙҙе һаҡларлыҡ булһын, тип үҫтерҙем, тик иҫән ҡайтаһың, тинем. Ҡайтам, шулай ҙа ныҡ бул, тине. Әсә көнөнә өс көнгә ҡотларға ҡайтты. Клуб хеҙмәткәрҙәре аша сәхнәнән сәскәләр төшөрттө миңә. Мин үҙем илармын әтеү, тигән. Һуңынан кафела өҫтәл әҙерләгән. Шунда сығып күтәреп алып инде. – Әсәнең тауышы ҡалтырап китте. Илағы килде минең дә. Белгәндер инде улы ҡайтмаҫын. – Һуңғы тапҡыр Айҙар дуҫында ултырҙыҡ. Ул ваҡытта был йорт ҡышҡа ябыҡ ине. Әнекәү, илағың килә, ивет, илама, тигән булды. Үҙенең күҙҙәре һағышлы ине, үҙе бойоҡ ине барыбер, эсе  яна ине. Бар йөрәгем менән тойоп ултырҙым.

– Һуңғы сәләме нимә булды Фәнистең?

– Әнкәү, тегендә инәбеҙ, һағынған һайын ошо йырҙы тыңла, тип “Һау бул, әсәйем” тигән яҙманы ебәрҙе. Шуны тыңлайбыҙ ҙа хәҙер...

Һау бул, әсәйем, миңә юлға иртән.

Сит яҡтарҙа нисек йәшәрмен икән?

Ҡайта алмаһам, берүк ғәфү ит,

Бында минең ғәйебем юҡ бит...

(Дауамы бар)