Бер ғүмер етмәй икән... Сая Фәнис Хөсәйенов хаҡында очерк. 1-се өлөш. Мөнир ҠУНАФИН

Ботинкамдың бауын ысҡындырған арала:

– Фәриҙә Мәғдән ҡыҙы, ҡайғығыҙҙы уртаҡлашам, ҙур ҡайғы. Ваҡытһыҙ килдегеҙ, тип асыулана күрмәгеҙ инде, зинһар, – тим, үҙем сабыйға ҡарап йылмаям.

– Эйе, ауыр мәл инде, нишләйһең, һеҙҙең дә эш...  – тине хужабикә. Күҙендә, йөҙөндә ни тиклем һағыш булһа ла, бар булмышынан  ниндәйҙер йылылыҡ, нур бөркөлә. Бар әсәйҙәрҙең дә шулай һағышлы көлөүендә лә, күҙ һирпеп алыуында ла барыбер һәр саҡ ҡояш ярсығы һаҡлана кеүек. Тормошто яратып бала баҡҡандан, кинәнеп донъя көткәндән  тулышҡан, йыйылған нур-йылылыҡ ҡайғы-һағыш бәреп ингәндә лә барыбер ҡапыл ғына сайҡалып, түгелеп китмәйҙер, күрәһең, киреһенсә, тормошҡа булған мөхәббәт менән әсе ҡайғы бергә ҡушылып, ҡатын-ҡыҙҙың бөйөклөгө, илаһилығы ла йөҙөнә, булмышына өҫкә нығыраҡ ҡалҡып, балҡып сыҡҡандай, миңә.

 Кеҫәмдән шоколад алып бирәм. Дөрөҫөрәге, мөлдөрәп ҡарап торған сабыйҙың хәлен аңлап өләсәһе йәшереп кенә миңә шоколад тоттора. Уңайһыҙ, бик уңайһыҙ, әлбиттә. Башҡорт өйгә буш ҡул менән инмәй ҙә. Таңғы алтыла сығып киткәйнек, бер ергә лә туҡтарға форсат теймәне, Тәтешле районы хакимиәтенән юлда уҡ ҡаршы алып, бында ваҡытында алып килделәр, шуға кибеткә... Мин күстәнәсте йәшереп кенә алам да балаға һонам, уның нисек шатланыуы! Һуңынан, әлбиттә, хата төҙәтелер.

– Ейәнсәрегеҙме?

– Эйе, Әминә, – тине хужабикә.

Өй ҙур ғына. Боронғо икәнен буялған бүрәнәләрҙән, ишек яғына һыйынған  оло мейестән, ағас рамлы тәҙрәләрҙән аңларға була. Унан беҙ үҫкәндәге өйҙәрҙә була торған ябайлыҡ һәм ихласлыҡ, киң күңеллелек тойола. Карауат, диван , ике кресло күренә, түрҙә киң экранлы телевизор. Ике кресло араһындағы йыйылмалы өҫтәлдә Фәнистең ҙур портреты, яуҙаштары менән бергә төшкән фотоһы, сәскә бәйләме һәм генерал Шайморатов ордены урын алған. Орден янында – танытма менән бергә сувенир буш гильзалар. Шунда уҡ ҡаҙаҡ сөйҙә геройҙың хәрби кейеме  (пинжәге) эленгән. 

Фәриҙә Мәғдән ҡыҙы менән әлегә кәнәфиҙәрҙә урын алабыҙ. Уртабыҙҙа – Фәнис. Портретта ла, уйҙа ла, хәбәрҙә лә... Уны мәңгелек йортона һалыуҙарына ла бер аҙна ғына. Был саҡта ҡайғылы әсә менән һөйләшеп китеүе лә еңел түгел. Район хакимиәтенә килергә йыйыныуыбыҙҙы әйткәс, хакимиәт башлығы урынбаҫары Әлфиә  Урал ҡыҙы Шәйнурова, был ҡайғы әсәнең дә, беҙҙең йөрәктә лә яра булып мәңгегә ҡалды инде, нишләйһең, Фәриҙә апай бер аҙ аяҡҡа баҫты, киреһенсә, килегеҙ, һөйләшеп һағышын таратыр, исмаһам, тип бер аҙ күңелде тынысландырғайны, шуға үҙемде ҡыйыуыраҡ тотам.  Өйҙә Фәриҙә апайҙан тыш Фәнистең тәүге уҡытыусыһы ла бар ине. Журналист килә, тип хәбәр иткәс, ул район үҙәгенән килеп еткән.  Телевизор янында кабель үткәреп йөрөгән  махсус кейемдәге ике-өс егет күренә. Беҙ һөйләшкән арала ауыл хакимиәтенән дә килеп хәлдәрҙе һорашып киттеләр. Күршеләре, таныштары инде. Бар йәһәттән өй мыжғып торҙо. Сабыр һәм аҡыллы ҡатын ине яңы танышым, бәргеләнмәй, теге яҡҡа ла, был яҡҡа ла  тартылмай, сәбәләнмәй  һәр һорауға ипле, һәр үтенескә тыныс ҡына яуап биреп торҙо. Беҙҙең һөйләшеү шуға йәнле лә, бер үк ваҡытта үтә һағышлы ла булып китте.

Фәнис – тамырҙары менән ошо ауылдан. Яңы Ҡайпандан. 

– Сабый сағынан уҡ теремек булды,  ун айҙа атлап китте. Өс йәштән үк, әней, әйҙә бергә эшләйбеҙ, ти торғайны. Теле иртә һәм асыҡ сыҡты. Йәше менән шулай иртә өлгөрә барҙы. Етеҙ ине. Беренсе кластан бында уҡыны, – тип әйтеп ҡуйҙы әсә.  – Уға өс йәштә саҡта Пермь өлкәһе Барҙа районына кейәүгә сығып киттем. Улым да үҙем менән инде, тик ул  Яңы Ҡайпанды һағынып бер булды. Олатаһы-өләсәһенә ҡайтам, тиер ҙә торор ине. Шуға мәктәпкә бында барҙы, ә 5 – 9 синыфты Барҙала уҡыны. Каникулдарҙа осоп бында ҡайтты.  Уйнап-көлөргә яратты. Күңелде күтәрергә тырышты, һәр саҡ, юҡтан ғына шаян һүҙ табып, көлдөрөргә маһир ине лә...

Ҡапыл әсә битен ҡаплап илап ебәрҙе. Шаян улын күҙ алдына килтерҙеме, әллә үткән ваҡытта “ине” тип һөйләүенән тамағына әсе төйөр килеп тығылдымы... Ҡыйын ине. Шоколад тотоп донъяһын онотоп йөрөгән ейәнсәре һиҫкәнеп китте лә ҡапыл өләсәһенә килеп һыйынды. Тәтәй генә ҡулдары менән ҡосаҡланы, илама, тип битен һыйпап-һыйпап алды. Үҙемдең дә тамаҡҡа төйөр килеп тығылды. Өләсәһе сабыйҙы ҡосағына алып тынып ҡалды ла тешен ҡыҫып:

 – Атаһы ла, әнкәү, илама, зинһар, тип тыя ине, ҡыҙы ла, уға оҡшап,  илағанды яратмай, – тине.

– Фәнистең ҡыҙымы?

Әсә башын  һелкте.

– Эйе, Әминә. Исемде лә үҙе яратып ҡушты. Улым тыуһа, Таһир тип ҡушасаҡмын, тигән була ине.

Нисек кенә сәйер булмаһын, миңә бер сама рәхәт булып китте. Йәшләй генә ҡатын-ҡыҙ наҙын да тоймай, сабый ҙа һөймәй киттеме икән был егет, тип уйлағайным килгәндә, баҡһаң, уның дауамы, уның ҡаны бына алдымда йүгереп йөрөй. Тимәк, киләсәге бар, юҡҡа ғына ут эсенә инмәгән, тим.

– Нисектер иртә китерен белдеме икән улығыҙ? – ауыр булһа ла һорамайса булдыра алмайым.

– Ноябрҙә өс-дүрт көнгә машина яллап Әсәләр көнө менән мине ҡотлайым тип ҡайтҡанында, әней, барыһына әҙер бул, – тағы түгелеп илай. – Донъя хәлен кем белгән, минең маңлайға ни яҙылған, шуны үтәрбеҙ инде, тип әйтте, – һүҙҙәрен йөрәгенән һығып сығара әсә. – Балам, барма әле, тип тә әйтеп ҡараным, әнеү, мин мужик, улды өйҙә ятыр өсөн таптыңмы ни, мин һине лә, ҡыҙымды ла һаҡларға тейеш, тине.

Үҙе махсус операцияла булған Илгиз Солтанморатов атлы затлы уҙаманыбыҙ Фәнис Хөсәйенов менән ҡыҫҡа ғына әңгәмә төшөрә шул осорҙа. Унда яугир, ысынлап та, мине әсәм өйҙә ятыр өсөн тапмаған, тип яуап бирә лә шул.

Илап һөйләгән өләсәһе янынан ейәнсәре һис китмәй, тыныс ҡына өләсәһенә һыйынып тик тора. Күрәһең, был һуңғы көндәрҙә уларҙың тормошонда ауыр хәл булғанын ул күреп, сабый аҡылы менән аңлай, тоя торғандыр.

– Ул бер нимәнән дә ҡурҡманы, – тине әсә улы хаҡында.

– Нисек аңларға быны, әйтәйек, бала саҡтан ҡараңғынан ҡурҡаһың.

– Юҡ, юҡ, бер нимәнән дә ҡурҡманы. Үҙе яңғыҙы сығып китә ине, йөрөп ҡайта ине.

4-5 йәштәрендә Фәнис магазинға тиклем барып етә. Ә ара бик йыраҡ –  1-1,5  саҡрым барҙыр, һуңынан ул юлды үтеп, Әминәгә күстәнәстәр барып алып килгәндән үҙем дә беләм хәҙер. Һатыусы кәштәһенә үрелеп тә буйы етмәгән малайҙың кибеткә тиклем килеп етеүе бер хәл әле, зирәклеген, тәүәккәллеген әйт, апа, дәфтәргә яҙ, өләсәй (улар телендә инәүкәй) кәнфит, тәмле һыу бирһен, тине, тип һөйләшеп, аҙыҡ-түлек тейәп, пакетын һөйрәп тигәндәй ҡайтып китә.

– Тәҙрәнән ҡарап торам, ҡайтып килә был. Ике ҡулы менән пакетын һығып тотҡан, шыр тир. Ҡайҙан алдың, балам, тим. Магазинға барҙым да яҙҙырып алдым, ти. – Әсә беренсегә бер аҙ йылмая бирҙе. – Нисек бирҙе, тип һорайым. Мин – Фәриҙәнең малайы, тип әйттем, ти. Аҡсаң бар инеме һуң? Апа, дәфтәреңә яҙып ҡуй әле, тип әйттем, ти. Шулай күтәреп ҡайтып килә. Һуңынан өйрәнһен тиеп, тин аҡсалар йыябыҙ ҙа, улым, икмәккә нисә тин аҡса кәрәк, һанап ал әле, тим. Һанап ала ла, үҙенсә китә. Пакетҡа икмәк һалып ҡайта.

Зирәк тә була малай. Беренсе класҡа барғанда өләсәһе Ирада Ғәли ҡыҙы менән  “Әлифба”ны өйрәнгән, хәрефтәрҙе танып белә. Фәнис бәләкәйҙән олатай-өләсәһе янында үҫә. Уларға ул терәк тә, тормоштарына бер биҙәк тә була. Мал ҡарарға, ат менеп сабырға ярата. Олатаһының салғыһын тотоп, дәүәтәй, мин дә сабайым әле, тип маҙаһына тейә. Олатаһы, йәрәхәтләнеп ҡуйырһың, тип тыйһа ла, еңмешләнеп тотона, сабырға өйрәнә. Артта ғына ҙур быуа, йәй буйы рәхәтләнеп һыу инеп, балыҡ ҡармаҡларға йәтеш. Ул һәр нимәгә дәртле була, “тиктормаҫ” тиҙәр ундайҙарҙы. Һәр кемгә, ҡулынан киләме-юҡмы, ярҙамға ашығып, атлығып ҡына тора.

– Ҡулға берәй нәмә алһаң, ул да ҡалҡына, ярҙам иткеһе килә. Эшләгеһе килә. Мин бәләкәй, мин булдыра алмайым, тигән һүҙе булманы уның. Әүҙем булды, оялыуҙы ла, ҡурҡыуҙы ла белмәне.

Бәләкәй сағында һуғыш уйынын яратҡан. Берәй ботаҡлы ағасты тотоп алған да, мин шулай атышып йөрөйөм, тох-тох итәм тип,  йәшенеп, шыуышып атыш уйнаған. Барҙанан ҡайтыу менән иптәштәрен эҙләп сығып китә. Окоптар эшләп иптәштәре менән мәж киләләр. Һуңынан ошо уйындары ысынға әйләнер, тип ул саҡта кем уйлаған.

– Махсус операцияға нисек юлланды?

– 26 июндә китте СВО-ға. Беренсе киткәндә һөйләшеп ултырҙыҡ , – әсә бер аҙ теремекләнде, иламай, ейәнсәре шым ғына иҙәндә таралып ятҡан уйынсыҡтары янына барып ултырҙы, егеттәр артыҡ шауламай телевизор менән булыша. – Әнекәү, ситкә эшкә китәм, тине тәүҙә, улай-былай утлы хеҙмәткә алыуҙары ла бар, тип ысҡындырҙы. Унда бармайым, тип әйт, мин һине мине ҡарар өсөн таптым, һуғышҡа ебәрер өсөн тапманым, эш күп бында ла, тинем. Ярай, әнекәү, тине. Шунда һөйләшеп ултырғанда, минең менән бер-бер хәл булһа, эштә төрлө хәлдәр була, юлда машина төрттөрөп китеүе лә бар, тик ошо өйҙө ташлама, тине. Ошо өйҙө ташлама, зинһар, тине.

Шул мәлдә һағайып китә Фәриҙә апай. Ә Фәнис тураһын әйтмәй, үҙенсә әсә йөрәген һаҡлауы буламы. Элек тә уның ситкә сығып эшләп килгән саҡтары була. Улын оҙатҡас та аңлай Фәриҙә апай. Ләкин унда ла ысын атыш, яу ҡыры тип күҙ алдына килтермәй әле ул. Һуңынан сентябрҙә улы әйләнеп ҡайтҡас ҡына...

– Ул юлға сыҡҡандан башлап, 15 сентябрҙә юлға сыҡты ул, сәғәт дүрттә, әней, ҡуҙғалабыҙ, тине. Шул ваҡытта уяндым, шунан балам өйгә ҡайтып еткәнсе өс тәүлек йоҡламаным. 18-ендә ҡайтып инде өйгә. Барҙалағы иптәштәре ҡаршы алған, юҡ, егеттәр, мин тәүҙә әнкәү янына ҡайтам, тигән.  Улар янында ҡалмай, тәүҙә әнейемде ҡосаҡлайым әле, тип ҙур рауза гөлләмәһе тотоп өйгә килеп инде. Әнкәй, мин иҫән ҡайттым, тиеп ҡосаҡлап алды, – тағы ла түгелеп китеп илап ебәрҙе әсә. Миңә лә ныҡ ҡыйын, көскә түҙеп ултырам, аптырап иламаҫҡа тырышып тамаҡ ҡырам, унда төйөр иремәй ней. Уйнап йөрөгән ейәнсәре шым ғына килде лә, ике ҡулы менән өләсәһенең йөҙөн тотоп алды. Иламайым, ҡыҙым, иламайым тигән була өләсәй. Тынлыҡ.

– Бергә уҡыған синыфташтары, дуҫтары ҡаршы алды. Улар ҙа килде. Гел янда ултырған булды, әнкәү, тип һөйөп тә ала. Иптәштәре тышҡа тартырға саҡырһа ла, әнкәү янында ултырайым әле, тине.

Нишләптер әсәһен янынан ебәргеһе килмәй шулай һалдаттың. Яу ҡырынан ҡайтҡан ир тормош ҡиммәттәре, әсә, бала, ғүмер  ҡәҙере хаҡында күп уйланғандыр, күрәһең. Ун, йөҙ тапҡыр үлем менән осрашҡан егет күңел торошоноң да, уй-аң ҡоролошоноң да хәҙер инде башҡасараҡ икәнен аңлағандыр. Кеше ауырлыҡтарҙы күберәк күргән, үлем менән йәшәү сигендә  хәүеф-юғалтыуҙы йышыраҡ тойған  һайын, уның йәшәргә ынтылышы көсәйә, башҡаларҙың ни тиклем ҡәҙерле икәне аңлашыла бара. “Үҙең өсөн түгел, кешеләр өсөн йәшәргә кәрәк” һәм “Йылдар буйы быҫҡып йәшәгәнсе, бер көн дөрләп яныуың артыҡ” –  ҡасандыр өлкәндәрҙең, остаздарҙың еткергән кәңәштәрен, эй, белгән булып китап теле менән аҡыл һаталар ҙа инде, тип ҡабул ителгән һүҙҙәрен, үҙ елкәңдә ауырлыҡтарҙы татый башлағас, алтынға бәрәбәр аҡыл икәнен аңлайһыңдыр.

Улының һағышлы күҙҙәренә бағып : “Башҡаса китмәйһең”, –  ти әсәһе. Тын торғандан һуң Фәнис:

– Әнкәү, ауыр булмаһа, кейемдәрҙе йыуып ҡына ҡуйырһың инде, йәме, ти.

Фәнистең тетрәндергес бер видеоһы бар. Фәнис ҡулын һуҙып үҙен төшөрә. Бының янынан ғына пулялар оса, ҡайһы берҙәре доңҡ-доңҡ  килеп тә тейә. Уны ҡараһам, үҙем әле лә тертләп китәм. Тып-тыныс Фәнис, иҫән-һау ҡайтһам, кире килмәм ахыры, тип ултыра. Күҙендә ниндәйҙер яҡтылыҡ менән бергә уйынсаҡ, иркә ҡараш та бар, ипләп кенә ҡараһаң, шул көләкәс ҡараш  төбөндә  бер оло мәғәнә ятҡаны сағыла. Әллә дошманға, һуғышҡа ләғнәтле мыҫҡыллы ҡарашмы.

– Үҙе лә икеләнгәндер ул?  – тип һорайым.

– Юҡтыр, оҙаҡламай тағы юлға, тағы яуға, әнкәү, тине. Был юлы йәшермәне. Бер туған Рәмиә апайымдың улы Айрас срочник булып армияға китте, мин уны ҡайтартам, унда барып әрәм булмаһын, тип әйтте. Уның өсөн бик борсолдо инде ул, – абруйы ныҡ булғандыр күрәһең, егеттең. Бындай һүҙҙе һәр кем дә әйтә алмайҙыр.

Ун көн була Фәнис. 28 сентябрь мобилизацияға эләгеп, элекке   «Барс 17» батальонына юллана. Шул оҙатыу мәлендә Илгизгә биргән интервьюһында, яҡташтар менән  китәм, яртыһы бергә уйнап үҫкән егеттәр, ти йылмайып. Шунда хәтерҙә ҡалырҙай ике көслө фекер әйтә ул. Беренсеһе – күңелеңдә ыңғай ғына тойғолар бар икән, хәрби рух та була. Яуҙа йөрөйөм, тигән ауыр уйҙар иңде баҫырға тейеш түгел. Ләкин шул уҡ ваҡытта онотолорға ла ярамай, алдың-артыңды ҡарап йөрөргә кәрәк. Һәм иң мөһиме бына нимә ти: эргәңдә мотлаҡ ышаныслы ике дуҫың булырға тейеш.

Икенсе фекере. Илгиздең, үҙеңде һаҡла, һин бик кәрәкһең, тигәненә ул былай тип яуаплай:

– Төрлө хәл була.Ҡайһы саҡта реально ятырға тура килә. Ҡайһы саҡта заданиеға китәһең, йә ҡайтаһың, йә юҡ, һин шуны беләһең – мотлаҡ эшләргә кәрәк, иди и делай. Һуғышта ваҡлыҡтар юҡҡа сыға!

Бына нимә ул һуғыш. Ваҡлыҡтар юҡҡа сыға! Алдыңда – командир ҡуйған бурыс, ил... Бик үҙгәреп ҡайта Фәнис.

Әсә һағышы мәңгелек, уға улы ғәзиз.

– Күргән кеүек тә булманым. Яңы йылға ҡайтам, туй алдынан өйгә ремонт яһайым, тине... Яңы йылда туйы булды инде, хушлашыу туйы. Ошо туйына әҙрләнгән булғандыр. Күңелем һаман да ышанмай, тәҙрәләргә ҡарап көтәм. Йүгерә-атлай ҡайтып килер кеүек.. Телефоным шылтыраһа, улымдыр, тип үреләм дә... – күҙ йәштәре туҡтамай аға. – Әнекәү, ни хәлдә, тигән һүҙен генә көтәм. Яуға инер алдынан, әнкәү, теләктәреңде теләп тор, бәлки, иҫән ҡайтырмын, тине. Бәлки, тигәне мине һағайтты.  Яу ҡырында ниҙәр генә булыуҙан бигерәк, уның артынан һунар барыуын да аңлағандыр ул. Дошмандар өсөн ажар юлбарыҫ  ине шул Фәнис.

Үҙемде тыныс тоторға тырышып һорайым:

– Был хәбәрҙе ишеткәс... дөрөҫ түгел тип...

– 16 декабрҙә миңә бер кем дә шылтыратманы. Килен, ейәнсәремдең әсәһе инде, әней, һин ултыраһыңмы, баҫып тораһыңмы, баҫып торһаң ултыр әле, тине. Мин ниңәлер “Бәйләнештә”ге битенә ике көн инмәй торғайным. Иптәш ҡыҙымда инем. Унан һуң килен хәбәр ебәрҙе. Шул һүҙҙе уҡыным да, нишләгәнемде белмәйем. Йығылып киттең, телефондарың барып төштө, ти әхирәтем һуңынан. Дарыуҙар эсереп, аңға килтергәндәр.

Социаль селтәрҙәрҙә Фәнистең үлеме хаҡында 16 декабрҙә үк хәбәрҙәр таралды. Дошман яғындағыларҙың эше ине был.

– Башта дөрөҫ түгелдер тип, туғандарға шылтыраттым. Дөрөҫ түгел, ышанма, тинеләр. Район хакимиәтендәге Әлфиә Ураловнаға шылтыраттым. Ул да, ышанма, тине.

Ундай батыр, бар халыҡтың күҙ ҡараһы кеүек шәп егет хаҡында төрлө фейктар ҙа булыуы бик мөмкин ине шул. Шуға ҡапыл ышанып та булманы. “Жаренный” мәғлүмәт иҫәбенә кеше ҡайғылары менән мәрхәмәтһеҙ уйнаусылар ҙа әҙ түгел. Мин дә ышанманым, үҙҙәренә иғтибар алыр өсөн, Фәнис үлеме менән шаяралар, тип уйланым.

–  Көн дә шылтыратыу көттөм улымдан. Үҙенән тауыш-хәбәр булманы, үҙем шылтыратам – “недоступен”.

Мин һаҡ ҡына телефонын ҡулына алып өмөт менән изге хәбәр көтөп шылтыратҡан әсәне күҙ алдына килтерәм дә йөрәгем өҙөлә.  Алдан, хәбәр килмәй торһа, борсолма, элекке кеүек яуға телефондар менән инмәйбеҙ, яйлап бәйләнешкә сыға алмай торған саҡтарыбыҙ ҙа булыр,  тип аңғарта Фәнис әсәһенә. Шуға өмөтө һүнмәй әсәнең. Әле лә һүнмәгән...

 – Мине ай буйы иҫәңгерәттеләр инде, бер көн тере тиҙәр, бер көн үле тиҙәр, бер көн тере тиҙәр, бер көн үле тиҙәр... – Был һүҙҙәрҙе бер нисә тапҡыр ҡабатлай, нисек түҙә әсә йөрәге. – Балам ҡайтҡансы (“алып ҡайтҡансы” тимәй) военкоматҡа барып та һөйләшеп ҡараным, ышанмағыҙ, Фәриҙә апа, башта беҙгә хәбәр килә, тинеләр.

Яңы йыл алдынан 11 тула тигәндә Фәриҙә Мәғдән ҡыҙына, тынысландырырға теләпме, Яңы йылда моңайып, илап ултырмаһын, тигәндәрме инде, улығыҙ госпиталдә, һөйләшә алмай, һеҙгә сәләм әйтте, тип шылтыратып хәбәр еткерәләр. Дуҫтарының үҙҙәренсә бүләге булдымы инде был, улар бит, моғайын, ысын хәлде белгәндер, рәсми мәғлүмәт көткән булғандарҙыр.

– Шуға бик ҡаты һөйөндөм.  Ҡанатым булһа янына осор инем. Бигерәк тә һөйөндөм. Туғандарыма, дуҫтарына шылтыраттым һөйөнөп. Улым иҫән! Әйттеләр, тинем. – Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, был ваҡытта Фәнис иҫән булмай инде, мәңгелеккә табан юл алыуына ике аҙнанан ашыу ваҡыт үтеп киткән була. –  Улығыҙ һәләк булды, тип 2 ғинуарҙа шылтыраттылар. Беҙҙең күҙ алдында снайпер алды, тинеләр. Ялынып-ялынып әйттем, үле булғас, ниңә мине йөҙәтәһегеҙ, ниңә кәүҙәһен алып ҡайтмайһығыҙ, ышанмайым, тинем...

Тәнде ҡурырлыҡ тынлыҡ урынлашты. Әсә тауыш-тынһыҙ күҙ йәштәренә ирек бирә. Шул ваҡыт  ишек асылды ла өлкән йәштәге апай килеп инде. “Нимә булды ул? Саҡыралар, ут ҡапҡан кеүек”, – тип һөйләнеп өйгә үтте. Юл ыңғайы сабыйҙы һөйөп алды.

–  Һин кәрәк, Мөнирә апай, күршем, – тип Фәриҙә апай күҙҙәрен һөртә. – Ултырып тор, Өфөнән килгәндәр, Фәнис тураһында яҙалар. – Үҙе миңә ҡарап һүҙен дауам итте.  – Үҙем барырға әҙерләнеп тә бөттөм. Улымды үҙем табам, ут эсенән булһа ла, тип ярһығайным да.  Фәриҙә Мәғдәновна, тынысланығыҙ, яңылышлыҡ та булыуы ихтимал, бәлки, ул түгелдер, рәсми хәбәр килмәне бит әле, тип хакимиәт башлығы Фәнүр Рәфисович Шәйхисламов туҡтатты. Ғөмүмән, уларға – башлыҡҡа ла, Әлфиә Урал ҡыҙына ла бик рәхмәтлемен, был көндәрҙә янымдан китмәнеләр, Барҙаға хәтлем килеп еттеләр. Дуҫы Айҙар 15 ғинуарҙа Екатеринбургҡа улымды алырға китте. Иртәгәһенә,  беҙ ҡайтып киләбеҙ, сәғәт туғыҙҙа Өфөләге мәйетханаға килә алаһығыҙмы, тип әйтте. Улымды күрҙем, ул да кеүек, түгел дә...  Әле лә ҡайтып керер кеүек, тәҙрәнән күҙемде алмай көтәм.

Тыныслана алмай илаған әсәгә күршеһе: “Сабыр ит, Фәриҙә-әү, сабыр”, – тип ҡәтғи генә әйтеп ҡуйҙы. Шау-гөр килеп әзмәүерҙәй ир килеп инде. Күрештек. Хәлил ағай булып сыҡты. Уның менән телефон аша таныш инек. Ул, һеҙгә ҡамасауламайым, тип Мөнирә апайҙар яғына уҙҙы.

(Очерктың дауамы иртәгә сығасаҡ)