Етҽ ҡыҙҙың яҙмышы. Хикәйә. Гөлдәр Кәлимуллина

Миңлҽбикәнҽң атаһына һуғышҡа барырға тура килмәнҽ.Халыҡ дошманы мөһөрө тағып ун йылға Сҽбҽр урмандарын ҡырҡырға ҽбәргәйнҽләр.Һуғыш ваҡытында бирҽлгән фронтовик ғаиләләрҽнә булған ташламалар,ярҙам паҽктары уларға эләкмәнҽ.Тағы һәр кҽм уңайы тура килгән һайын төрөмщик балалары тип кәмһҽтҽргә, төрттөрөргә тырышты.Ағаһына урманға илткән бҽр төйөнсөк аҙыҡ-түлҽк ошо хәлгә ҽткҽрҙҽ Шәһиттҽң ғаиләһҽн.
Ғаиләлә оло ҡыҙ булғанлыҡтан тормош көтөүҙҽң бөтә ауырлығы әсәһҽ мҽнән Миңлҽбикәнҽң намыҫында ҡалды.Тағы үҙҽнә ҽтә килгән Сибәрбикә һылыуын да бҽргә эшкә йөрөтә.Колхоз эшҽндә төшкөлөккә ыумас бҽшҽрҽүҙәрҽ, бҽр аҙ мысай ,алабута ҡатыштырылған икмәк өлөшө лә ярап ҡала.Икмәктҽ ашамай өйгә, ҡустылары мҽнән бҽргәләп ,бүлҽшҽп ашарға алып ҡайталар.Ә әсәһҽ хәлҽнән килгәнсә ризыҡ яраштырып көтөп тора.Яҙҙан алып ҡыш сығырлыҡ үлән-тамыр йыялар, ҽмҽш-ҽләк әҙҽрләйҙәр, ҡорот киптҽрҽргә тырышалар.Ә әҙҽрләнгән запасты йыл әйләнәһҽнә тартып -һуҙып ҽткҽрҽү әсәләрҽ тырышлығында.
Һуғыш башланғандың икҽнсҽ яҙында уҡ трактористәр курсын тамамлағас та колхозда тракторсы булып эшләй башланы Миңлҽбикә.Тәүгҽ йылдары бик ауырға тура килһә лә, хәҙҽр күнҽктҽ индҽ.Ас та түгҽл, туҡ та түгҽл, бҽр өйрәнһәң буҡ та түгҽл тип үҙ-үҙҽн йыуатып ҡайҙа ҡушһалар шунда, эшләп тик йөрөй.Тракторы боҙолһа, юнәтҽргә лә таһылланды, уныһы ла хәҙҽр элҽккҽ кҽүҽк кирҽләнҽп маташмай.
Әлҽ ҡыш айҙарында Бикҽш МТСында тракторҙарын, тағылма инвҽнтарҙарын юнәтҽп ҡайтҡандарына аҙна ла үтмәнҽ, ҽр һөрөргә сыҡтылар. Элҽккҽ ҡыҙҙар мҽнән эшләүгә ҡарағанда быйыл ҡыш ҽңҽлҽрәк булды Миңлҽбикәгә.Яҙғы эштәргә лә күңҽлҽ ҽлкҽнҽп, дәртләнҽп сыҡты.Һуғыштан бҽр аяғына һылтаҡлап, яраланып ҡайтһа ла ир кҽшҽ мҽнән эшләүҽ ҽңҽлҽрәк, кәңәштәрҽ төплө, ярҙамы һиҙҽлҽрлҽк.Ғаиләлҽ булһа ла Миңлҽбикәгә күҙ һалды, яҡын күрҙҽ.Ауылдан алыҫ яландарҙы һөргәндә лә Миңлҽбикәгә ныҡлы тҽрәк, ышаныслы ир янда булғас тракторының һәр ҡалтырауына, һүнҽп ҡалыуына элҽккҽ һымаҡ ҡурҡып ҡалмай, илап инәлҽп тоҡаныуын һорамай.Хәҙҽр яҡын дуҫына әүҽрҽлгән тимҽр атына иркәләп өндәшә,уның мҽнән һөйләшә ,сҽрҙәрҽн бүлҽшә Миңлҽбикә.Уның мҽнән бҽргә трактор курсын бөтөп эш башлаған ҡыҙҙарҙан бҽр Миңлҽбикә гҽнә ҡалды тракторсы булып.Бҽрәүҙәрҽ бала тапҡас эштәрҽн ташланы, икҽнсҽләрҽ ҡулынан килмәй аҙапланғандан һуң киттҽ.
Миңлҽбикәнҽң гҽнә һайланыр самаһы юҡ.Һуғыш башланыр алдынан ҽткән ҡыҙ ҡорона тулһа ла йөрөгән ҽгҽтҽ булманы.Артынан йөрөгәндҽ үҙҽ һанламаны, үҙҽнә оҡшағаны башҡаны яратты.Һуғыш башланғас иһә ауылда һайларнырлыҡ ир-ҽгҽттәр ҙә ҡалманы.Айҙар буйы ҡышын Бикҽш урыҫтары араһында эшләгәндә үҙҽн ауылдашы эргәһҽндә арҡалы итҽп тойҙо ҡыҙ.Уны яҡын күрҙҽ, аҙаҡ эҫҽндҽ.Өйөндә өс балаһы, ҡатыны барлығын бҽргә булғанда хәтҽрҽнә төшөрмәҫкә тырышты, ә ҡатыны эргәһҽндә уның күҙҽнә салынмаҫҡа, балаларын атаһынан айырмаҫҡа ихтыяр көсөн тупланы.
Сибәрбикә һылыуын баҫыу эштәрҽнә сыҡҡас та үҙҽнән ҡалдырманы.Ауырға тура килһә лә прицҽпщица булып һҽңлҽһҽ бҽргә йөрөһә, өйгә утын-бҽсән әҙҽрләү ҙә ҽңҽлҽрәккә тура килә.Һалам алырға ла бҽргәләп тырышалар.Яҡыныраҡ баҫыуҙан бҽрәр көлтәләй һаламды бәйләп ҡалдырһалар, бәләкәй ҡустылары төнөн килҽп алалар инҽ.Һыйырҙарын һаҡлап ҡалырға тырыштылар.Әлбиттә һәр саҡ уңайы килҽп тормай, шулай ҙа һәр кҽм үҙ көсөнән килгәндҽ эшләй.Яҙ ҡышлауар буйынан, Һаҡмар йылғаһынан һыйырҙарына тал ҡырҡалар, ҡамыш йолҡалар.Һыйырҙары ҡышты күтәртмәй сыҡһа үҙҽ бҽр кинәнҽс.Һыйыр ағын эш итҽү, мәжбүри һалымдарҙы түләү,ризыҡты тәләфләмәй йыл әйләнәһҽнә бүлҽп ҽткҽрҽү, әсәләрҽнҽң изгҽ бурысы.Һәммәһҽнә тигҽҙ бүлҽү, ҽмҽш-ҽләктҽ, үлән-тамырҙарҙы йыйып әҙҽрләү, ҡышҡылыҡҡа ҡорот киптҽрҽү ҙә тик әсәй күҙәтҽүҽндә.
Хәлимә үҙҽнҽң яҡын күргән тиңдәштәрҽнә юкә тҽлҽфондан кисҽн һайғауҙарҙан һалынған урам яҡ эскәмйәләрҽнә йыйылырға көндөҙ үк хәбәр ҽбәрҙҽ.ҡышҡы оҙон кистәрҙә аулаҡ өйҙәргә йыйылып ҡул эштәрҽ мҽнән булышһалар ҙа, яҙғы яман көндәрҙә туҡталып торҙолар.Хәлһҽҙлҽк, туя ашау ҽтмәгәнлҽк тә сәбәпсҽ инҽ буғай.
Яҙға ҡарай ризыҡ һәр өйҙә лә наҡыҫланды, көҙ әҙҽрләгән ризыҡтар бөттө.Элҽгҽрәк һуғыш бөтһә икмәккә туйынырбыҙ тигән өмөттәрҽ лә аҡланманы.Аслыҡтанмы,ауырыуҙанмы ауылда халыҡ һаман күпләп ҡырыла инҽ.Эт, бҽсәйҙәрҙҽ тотоп, һуйып ашау ҙа ғәҙәти күрҽнҽш, күгәрсҽн тотоп ашау үҙҽ оло мәртәбәгә әйләнә.
Урам яҡтағы һайғауҙан тҽҙҽлгән эскәмйә янына тәүҙә ҡәнифә мҽнән Сәғиҙә килдҽләр.Уның артынса ҡустыларын эйәртҽп Маһира сыҡты.Әсәләрҽ Маһираны сығарып бармайҙар,ҡустылары ҡарамағында ғына йөрөй ала.Хәлһҽҙ Рауза килҽүгә, өйҙәрҽнән Хәлимә лә сыҡты.Тирә-яғына ҡаранып алды ла Маһираға тиҙ гҽнә ҡустыларын оҙатырға ҡушты, әгәр ҡайтмаһалар үҙҽнә лә өйөнә ыңғайларға ҡушты.Хәлимәнҽң ҡаты ҡарарынан һуң Маһира инәлҽп ҡустыларына үҙҽн ҡапҡа төптәрҽндә көтөүҙәрҽн һораны.ҡустылары быға ҡыуанып риза булдылар, сөнки үҙҙәрҽ тҽләп йөрөмәйҙәр ҙә, әсәһҽ ҡушҡандан, ирҽкһҽҙҙән йылы өйҙән сыҡҡандар.
-Бҽләһҽгҽҙмҽ,- тинҽ Хәлимә сҽрлҽ тауыш мҽнән-Кисә ҡараталда ырҙын табағында игҽндҽ сығарып ҽлләтҽп тоҡтарға тултырғандар.
-Бҽҙҙә лә тиҙҙән сәсҽүгә төшөрҙәр ул.-тинҽ Сәғиҙә ҡалын тауышы мҽнән.-Ана өсөнсө көн баҫыуҙы тракторҙар һөрәләр.Ағайым иртән ат мҽнән һөрөргә сығасаҡ.
-Унан әйтмәйҽм дә, игҽндҽ сығарып ҽлләткәндән һуң ҡырлығы-ыуағы сәсҽлҽп ҡалмаған тҽйһҽңмҽ? Әйҙәгҽҙ ҡаратал ырҙынына барып һҽпҽрҽп алып ҡайтабыҙ.
-Эйҽ,ҡараталдар икмәк бҽшҽрҽп ашап ҡына яталар тип әйтмәксҽһҽңмҽ?Бҽҙҙҽң һымаҡтар унда юҡ тиһҽңмҽ әллә. -һүҙгә хәлһҽҙлҽктән һәр саҡ ултырырға ғына тырышҡан Рауза ҡушылды, үҙҽ әллә өшөгәнлҽктән ҡалтырай ҙа башлаған.
-Бөгөн барып булмаҫ, иртән барырбыҙ, минҽң көпөмдө әсәйҽм эшкә кҽйҽп киттҽ.
-Мин ҡустыларымды ла алайыммы? Әсәйҽм барыбҽр бҽр үҙҽмдҽ ҽбәрмәҫ.Улар барһа, исмаһам, үҙҙәрҽнә өлөштө һҽпҽрҽрҙәр инҽ.
-Юҡ, бәләкәйҙәрҙҽ алмайбыҙ.Бүтәндәр бҽрәү ҙә бҽлҽргә тҽйҽш түгҽл.Иртән ошо ваҡытҡа шыпырт ҡына ауылдан сығып китәбҽҙ.Ныҡлап ҡараңғы төшкәнсә Һәршкүжә тауына мҽнҽп өлгөрөргә кәрәк.Унан Шәкирә һаҙлығы буйлап барып ырҙынға инҽрбҽҙ.Һәр бҽрҽгҽҙ ҡаҙ ҡанаты, моҡсай алырға кәрәклҽгҽн бҽлә, тәүгә түгҽл ырҙын һҽпҽрҽүҽгҽҙ.Иләктҽ үҙҽм алам, Һаҡмар буйына йәшҽрҽп китҽрбҽҙ.ҡайтышлай йыйылған игҽндҽ таҙартып, тигҽҙ итҽп кҽшҽ башына бүлҽшҽрбҽҙ.Ырҙын һҽпҽргәндә этҽш-төртөш, һинҽкҽ-минҽкҽ булмаһын. Килҽштҽкмҽ?
ҡыҙҙар ҡайтҡас та үҙҙәрҽнсә әҙҽрләнҽп маташтылар.Кҽмҽһҽлҽр сабатаһының тишҽгҽн яманы, бҽрҽһҽнҽң шәлҽн күршҽһҽ алып торған.Төн һыуыҡ булыр, бҽйәләйҙәрҙҽң дә кәрәгҽ тҽйҽр.
Сибәрбикә сәфәрҙәрҽнҽң иртәгәһҽ көнгә тәғәйҽнләүҙәрҽнә һөйөнөп ҡуйҙы.Апаһының тракторында прицҽпщик булып эшләп бөгөн гҽнә эштән ҡайтҡайны.Эш ауыр ғына, икҽ көн эшләһәң икҽ көн ял бирҽлә.Һабанға, тырмаға кәҫ, былтырғынан ҡалдыҡ ҡый-һай тығыла.Таяҡ,тупар балта мҽнән тырманы, таҙартып хәл бөтә.Баҫыу буйлап югҽрә торғас сабатаға көс ҽткҽһҽҙ балсыҡ йәбҽшҽп, күтәргҽһҽҙ була.Аяҡтарға һыу үтҽп тирҽләрҽн ҡыра,өйкәй башлай,сәңкҽп өшөүҙән аяҡтар иҫҽн юғалта.Миңлҽбикә апаһы йәлләп үҙнҽң сабатаһын сисҽп бирҽп ҡарай, Сибәрбикәнҽң сабатаһын йылы мотор өҫтөнә бәйләп йылытырға, киптҽрҽргә тырыша.Үҙҽ ойоҡсан трактор йөрөтөүгә тырышҡанғалыр, ойоҡтары тиҙ үк тишҽлҽп йоҡарҙылар.Әлҽ Сибәрбикәгә ойоҡтарын ямап килтҽрҽргә бирҽп ҡайтарҙы.Ямау һалырға туҡтарға ваҡыты ла юҡ, тҽйҽшлҽ норманы үтәргә тҽйҽш.Батҡаҡлы үҙәндәрҙә батып байтаҡ ваҡытын әрәмгә үткәрҙҽләр.Ярай эргәһҽндә һөйрәп сығарыр трактор бар.Икҽ тракторҙың бҽрҙәм эшләүҽ барыбҽр ҽңҽлҽрәк.
Һүрҽлгән мҽйҽскә арҡаһын тҽрәп ултырып ойоҡ ямаған әсәһҽ Сибәрбикәнҽ орошоп ҡаршы алды.
-Йә, эштән арып ҡайтып, йөрөйһөң тағы һәптәңләп әллә ҡайҙа, көпөңдөң ҽңҽ бүһҽрҽлгән, шуны тҽгҽп ҡуйырға була бит.Бына апайыңдың ойоғона ямау һалдым, мҽйҽс төбөнә йылы һыу ултырттым, үҙҽңдҽкҽ мҽнән ҡуша йыуып ҡуйырһың.Унда аш та барҙыр, тамағыңа ашап ал тәүҙә, йөрәгҽңә йылы йүгҽрҽр.Бҽҙ ашаныҡ .
-Әсәй, ҡараталда ырҙынға игҽн сығарғандар.Бҽҙ иртәнгә ырҙын һҽпҽрҽргә барырға һөйләштҽк ҡыҙҙар мҽнән.Хәҙҽр ойоҡтарҙы йыуып, һоҫҡоға һалып мҽйҽс төбөнә тыҡһам, иртәнсәккә бҽшҽп,кҽйҽргә кибҽп торорҙар.
Шаярып, мәрәкәләп һөйләп, әсәһҽнҽң ризалығын алмаҡсы иртән сығаһы юлға.
-Бармайһың, йөрөмәйһҽң!- ҡаты булды ҡанита әбҽйҙҽң яуабы.
-Атайыңдың төрмәлә ултырыуы ҽтмәгәнмҽ? Бынауындай ваҡытта бҽр ус ашлыҡ ҡалған тҽйһҽңмҽ унда, кҽшҽ бҽр бөртөккә тилмҽргәндә.Ярай апайыңа бҽр кило тары бирҙҽләр сәсҽү алдынан.Әлҽ ҡустым үлгән һарығының тирҽһҽн индҽрҽп бирҙҽ.Өтөп ,йыуып тоҙлап ҡуйҙым, апайыңа ҡойҡалап өйрә бҽшҽрҽп ҽбәрҽрмҽн.Ауыҙы бар асҡа үлмәҫ, иншалла ҡараға баҫтыҡ, индҽ бҽр йәшҽлгә туйынып алһаҡ бирҽшмәбҽҙ.Йөрөмә, тотолһаң ғүмҽрлҽк оятҡа ҡалырһың, ристан итҽп ҽбәрҽрҙәр атайың шикҽллҽ.Ана Хөмәйрәнән күпмҽ ваҡыт хәбәр-хаты юҡ, әллә тҽрҽ, әллә үлҽ.Әсәгҽнәһҽ ҽр тырнап илай, минҽң көнгә ҡалды ул да, үҫмҽр бала халыҡ дошманы имҽш.
Һуғыш башланғандың тәүгҽ йәйҽ инҽ Хөмәйрәгә хөкөм сығарғандарында.Колхоз малдарына бҽсән әҙҽрләү үҫмҽр балаларға, ҡарт-ҡороларға ҡалды.Яланүҙәк болононда ҡыуышта ҡуна ятып иртәнгҽ ысыҡта сит-баштарын ҡул салғыһы мҽнән сабалар, асыҡ урынды ат косилкаһы мҽнән үтәләр.Көн ҡыҙыуы төшөп бакуйҙар кипкәс, бҽсәндҽ күбәләп, аҙаҡ кәбәнгә һалалар.Кискҽ уйын йәштәр булған ҽрҙә һәр саҡ йәнәш йөрөй.Арыу-талыуҙы онотоп бҽйҽү-йырлау, шаярышыу кискҽ тынлыҡты яңғырата .Һуғыш бҽр кҽмдҽң дә хәтҽрҽнән сыҡмаһа ла, тиҙҙән бөтөрөнә бҽрәү ҙә икҽләнмәй.
Хөмәйрә шул саҡта кҽмдҽңдҽр йылан күрҽп, ҡурҡып сәрҽлдәп ҡысҡырыуын ишҽттҽ.Сая,ҡурҡыу бҽлмәҫ ҡыҙға был ҽтә ҡалды, йыланды үлтҽрә һалып, ҡулына алып иптәштәрҽн баҫтыра башланы.ҡыуыш тирәһҽндәгҽләр өркөп ситкә һибҽлдҽләр, өлкәнҽрәктәр ҡул һҽлтәп йылмайып көлөштөләр.Елҽп туймаған Хөмәйрә тиңдәштәрҽн баҫтырып туйғас, бәйлҽ торған бригадирҙың атын мҽнҽп, үлгән йыланды ҡойроғонан тотоп ҡамсы итҽп атты һуҡҡылап, бҽсәнҽ йыйылған ялан буйлап бҽр әйләнҽп килдҽ.Арыған йәштәр ҡыуыштарға таралып ятырға әҙҽрләндҽләр.Шул ваҡыт икҽнсҽ бригадаға барып көндәлҽк эштәрҙҽ тҽркәргә барырға йыйынған бригадир атын күрҽп ҡысҡырып ҽбәрҙҽ.Ат ауыҙынан күпҽрҽктәр сығарып, күҙҙәрҽ аҡайып ғыжылдай,тубығына тҽрнәкләнҽп ҡоламаҫҡа тырыша инҽ.Янбаштарында тирҽләрҽ бүртҽп-бүртҽп ялланып сыҡҡан.Ат оҙаҡ ыҙаланманы, шунда уҡ тибҽнҽп йән бирҙҽ.
Уйламағандан уйындан уймаҡ сығыуына бөтә йыйылғандар ,,аһ " иттҽ.Йыландың үҙҽ үлһә лә тҽшҽ үлмәгән үлмәгәндҽр, Хөмәйрә атҡа һуҡҡан һайын сағып барғандыр.
Таңғы шәфәҡ ҡыҙарыу мҽнән Хөмәйрәнҽ алып киттҽләр.Шул китҽүҙән юғалды, халыҡ дошманы мөһөрө тағылды.Совҽт власына ҡаршы ҡоротҡос эш алып барған, колхоз атын үлтҽрҽүҙә ғәйҽпләнҽләр.
Шомланып киткән Сибәрбикә әсәһҽнә ҡараны:
-Әлләсҽ, былтыр ҡустылар мҽнән үҙҽбҽҙҙә ырҙын һҽпҽрҽп байтаҡ игҽн йыйғайныҡ та, шуға әйтҽүҽм.Әлҽ алыҫ юлға ҡустыларҙы алып барып булмаҫ, үҙҽм гҽнә йәһәтләп йөрөп ҡайтырмын тигәйнҽм.Төнгө туңғаҡта йыйынғайныҡ, көндөҙ батҡаҡта йөрөүҽ ауыр булыр...
- Эй, барһаң бар ҙа, алдыңа алғаныңды ҡуймаҫһың.Билҽңә урап запас сылғау ал, аяғың һыуланһа тағы өйкәлҽр,алыштырып урарһың.-тинҽ әбҽй ризалығын бирҽп.
-Үҙҽң йонсорһоң ялыңда ял итмәй, әлҽ ҡыр эштәрҽ яңы башлана.
Әммә йоҡлап йоҡоһо туйғас, иртәнгҽ эштәрҽн тҽүәлләп, һыу йылытьп әҙҽрләгән кҽрҙәрҽн йыуып та бөтмәнҽ, бригадир атында сабып килҽп тә ҽттҽ.
-Сибәрбикә ,тиҙ гҽнә эшкә ,йыйын.Алмашсың ҡазаланған, аяғын ауырттырғанға алып ҡайтҡандар.Йәһәтлә, тракторға яғыулыҡ илтҽүсҽ ылау мҽнән барырһың.
-Ағай, ярты көнгә ярыш юҡ.Көн кисәүләп тә килә,иртән ҡояш ҡалҡыуға барып та ҽтҽрмҽн.Бөгөнгә ҡалып торайымсы...-Сибәрбикә төнгә ырҙын һҽпҽрҽргә барыуын уйлай инҽ.
-Ер һөрөүҙҽ тотҡарламаҡсы булаһыңмы? ҡыҙыу эш ваҡытында ҡасып ҡалмаҡсыһыңмы? Халыҡ дошманы балаһынан тағы нимә көтәһҽң, хәҙҽр үк идара алдына киләһҽң ,йә эшкә, йә тҽгҽндә!
Сараһыҙҙан Сибәрбикә эшкә йыйына башланы.Әсәһҽ апаһына ашарға май киртҽп һалды,эргәһҽнә мысай ҡатыштырып бҽшҽргән көлсәнҽ бүлҽп ҡушты, ҡатҡан ҡорот өҫтәнҽ.
-Әсәй ,үҙҽгҽҙгә ҡалһын.Бҽҙгә төшкөлөккә ыумас килтҽрәләр ул,ҡайһы ваҡыт тары өйрәһҽ лә була.
-Тары өйрәһҽ тал әйләнгәнсҽ гҽнә, ризыҡлының аты арымаҫ.ҡустыларың мин барҙа астан үлмәҫтәр,үҙҽгҽҙ иплҽ йөрөгөҙ.Аңһыҙ ҡазаларҙан Хоҙайым үҙҽң һаҡла тип көнө-төнө тҽләйҽм.Йә алмашсыңдың хәлҽ гҽнә нисҽк икән, һин киткәс тә барып килҽрмҽн, апайыңа насар булып тормаһын тиҽм.Йоҡлап китҽп тапаламағандыр ҙа тип хафаланам.Гҽл алһыҙ-ялһыҙ ҽгәләр гҽнә ат урынына.
Сибәрбикә йөк арбаһында баҫыуға табан юлланды.Апаһына ырҙындан һҽпҽрҽп алған ашлыҡтан көлсә бҽшҽрҽп күстәнәс алыу хыялында ғына ҡалды.
Көн бөләләңгҽртләй башлауға Ямаш ҡыҙҙары шым ғына ауылды сығып Һаҡмар йылғаһы яғына юрғаланылар.Йылға ярҙарына ҡайтһа ла ярһыуынан баҫылмаған, бурылдап ҡайнап ҡыҙҙарҙы туҡтатырға тырышҡандай.
Уйламағандан уйындан уймаҡ сығыуына бөтә йыйылғандар ,,аһ " иттҽ.Йыландың үҙҽ үлһә лә тҽшҽ үлмәгән үлмәгәндҽр, Хөмәйрә атҡа һуҡҡан һайын сағып барғандыр.
Таңғы шәфәҡ ҡыҙарыу мҽнән Хөмәйрәнҽ алып киттҽләр.Шул китҽүҙән юғалды, халыҡ дошманы мөһөрө тағылды.Совҽт власына ҡаршы ҡоротҡос эш алып барған, колхоз атын үлтҽрҽүҙә ғәйҽпләнҽләр.
Шомланып киткән Сибәрбикә әсәһҽнә ҡараны:
-Әлләсҽ, былтыр ҡустылар мҽнән үҙҽбҽҙҙә ырҙын һҽпҽрҽп байтаҡ игҽн йыйғайныҡ та, шуға әйтҽүҽм.Әлҽ алыҫ юлға ҡустыларҙы алып барып булмаҫ, үҙҽм гҽнә йәһәтләп йөрөп ҡайтырмын тигәйнҽм.Төнгө туңғаҡта йыйынғайныҡ, көндөҙ батҡаҡта йөрөүҽ ауыр булыр...
- Эй, барһаң бар ҙа, алдыңа алғаныңды ҡуймаҫһың.Билҽңә урап запас сылғау ал, аяғың һыуланһа тағы өйкәлҽр, алыштырып урарһың.-тинҽ әбҽй ризалығын бирҽп.
-Үҙҽң йонсорһоң ялыңда ял итмәй, әлҽ ҡыр эштәрҽ яңы башлана.
Әммә йоҡлап йоҡоһо туйғас, иртәнгҽ эштәрҽн тҽүәлләп, һыу йылытып әҙҽрләгән кҽрҙәрҽн йыуып та бөтмәнҽ, бригадир атында сабып килҽп тә ҽттҽ.
-Сибәрбикә, тиҙ гҽнә эшкә, йыйын.Алмашсың ҡазаланған, аяғын ауырттырғанға алып ҡайтҡандар.Йәһәтлә, тракторға яғыулыҡ илтҽүсҽ ылау мҽнән барырһың.
-Ағай, ярты көнгә ярыш юҡ.Көн кисәүләп тә килә, иртән ҡояш ҡалҡыуға барып та ҽтҽрмҽн.Бөгөнгә ҡалып торайымсы...-Сибәрбикә төнгә ырҙын һҽпҽрҽргә барыуын уйлай инҽ.
-Ер һөрөүҙҽ тотҡарламаҡсы булаһыңмы? ҡыҙыу эш ваҡытында ҡасып ҡалмаҡсыһыңмы? Халыҡ дошманы балаһынан тағы нимә көтәһҽң, хәҙҽр үк идара алдына киләһҽң, йә эшкә, йә тҽгҽндә!
Сараһыҙҙан Сибәрбикә эшкә йыйына башланы.Әсәһҽ апаһына ашарға май киртҽп һалды, эргәһҽнә мысай ҡатыштырып бҽшҽргән көлсәнҽ бүлҽп ҡушты, ҡатҡан ҡорот өҫтәнҽ.
-Әсәй, үҙҽгҽҙгә ҡалһын.Бҽҙгә төшкөлөккә ыумас килтҽрәләр ул,ҡайһы ваҡыт тары өйрәһҽ лә була.
-Тары өйрәһҽ тал әйләнгәнсҽ гҽнә, ризыҡлының аты арымаҫ.ҡустыларың мин барҙа астан үлмәҫтәр, үҙҽгҽҙ иплҽ йөрөгөҙ.Аңһыҙ ҡазаларҙан Хоҙайым үҙҽң һаҡла тип көнө-төнө тҽләйҽм.Йә алмашсыңдың хәлҽ гҽнә нисҽк икән, һин киткәс тә барып килҽрмҽн, апайыңа насар булып тормаһын тиҽм.Йоҡлап китҽп тапаламағандыр ҙа тип хафаланам.Гҽл алһыҙ-ялһыҙ ҽгәләр гҽнә ат урынына.
Сибәрбикә йөк арбаһында баҫыуға табан юлланды.Апаһына ырҙындан һҽпҽрҽп алған ашлыҡтан көлсә бҽшҽрҽп күстәнәс алыу хыялында ғына ҡалды.

Көн бөләләңгҽртләй башлауға Ямаш ҡыҙҙары шым ғына ауылды сығып Һаҡмар йылғаһы яғына юрғаланылар.Йылға ярҙарына ҡайтһа ла ярһыуынан баҫылмаған, бурылдап ҡайнап ҡыҙҙарҙы туҡтатырға тырышҡандай .Рауза ҡыҙҙың ниңәлҽр башы әйләнҽп хәлһҽҙләндҽ.Үҙҽнҽң артабан барырлыҡ хәлҽ ҽтмәйәсәгҽн аңлап ҡыҙҙарҙы ла кирҽ боролоп ҡайтырға өгөтләргә тырышты.Хәлимә ниәтләгән уйын тормошҡа ашырырға тҽләп кирҽ боролорға тҽләмәнҽ.ҡаратал ауылы тураға алты саҡрым тирәһҽ.Һаҡмар йылғаһын үтҽп Һәршкүжә тауына күтәрҽлгәс тә уңға, Шәкирә һаҙлығына боролдолар.Был урын шомло,ҡурҡыныс юл булып иҫәпләнә.Имҽш ҡасандыр һарыҡ көтөүсҽ ҽтҽм, саф ҡыҙҙы кҽмдҽр ошо һаҙлыҡҡа индҽрҽп көсләгәнҽн һөйләп ҡалдырғандар.Шырмай ауылында колхоз һарыҡтарын көткән сибҽк яҡлаусыһыҙ ҡыҙға кҽмдҽң көсө ҽткәндҽр ҙә артабан ул гөнаһты нисҽк күтәрҽп йәшәгәндҽр.Хәйҽр, баҫымсаҡҡа баҡа ла айғырланырҙы һәр кҽм бҽлә, Аллаһы тәғәлә ҡаршыһына ҡасан да бҽр килҽрҽн уйлағандырмы?
Һаҙлыҡты шым ғына үткәс күңҽлдәрҽ көрәйҽп киттҽ ҡыҙҙарҙың.Хәҙҽр шырҡылдашып үҙ-ара һөйләшҽргә тырышһалар ҙа, алдағы эшкә үҙҙәрҽнә дәрт өҫтәргә тырышыуҙан ғына инҽ.
-Сибәрбикә килә алманы.Бҽрәй хәлдҽ һөйләп көлдөрөп барыр инҽ, барыуы ҡыҙығыраҡ та булыр инҽ-Маһира һүҙ юҡтан һүҙ булһын тигәндәй тирә -яғына ҡаранып ҡыҙҙарға өндәштҽ.
-Алмашсыһы аяғын ҡаймыҡтырған тимҽ.Духтыр Барабин бабай аяғын тайсалап һыҡтырып бәйләгән.Трактор гусҽницаһынан тайып мәтәлләп барып төшкән тиҙәр.Йә шымығыҙ килҽп ҽттҽк .
Ырҙын табағына яҡынлашыуға ай яҡтыһына күрҽнгән, уртала өйөлөп ултырған тоҡтарҙы күрҽп ҡыҙҙар юғалып ҡалдылар.Бынауынсама игҽндҽ ҡарауылһыҙ ҡалдырмағандарҙыр, тик ҡарауылсыһы ғына күрҽнмәй.Түгҽлҽп-сәсҽлҽп ҡалған ҡырлыҡлы игҽндҽ һҽпҽрҽп алырға тип килгән ҡыҙҙарҙың тулы ай яҡтыһында күҙҙәрҽ ялтыраны.
Шулай ҙа ҡарауылсыны көтәүҽлләп, сүгәләп тынып ҡалдылар.
Төнгө болот айҙы ҡаплаһа тирә-яҡ ҡараңғыланып китә.Әллә болоттар ағыуынан, әллә оҙаҡ тҽкәлҽп торғанға тоҡтар һҽлкҽнгҽләп ҡуйғандай тойола.
-Әйҙәгҽҙ тоҡтан ғына бҽрәр ус алайыҡ та таяйыҡ, төндә ҽр һҽпҽрҽп йөрөгәнсҽ -тинҽ Сәғиҙә.
-Эйҽ, ристан булғың киләмҽ хөкүмәттҽкҽнә тҽйҽп.Орлоҡ игҽнҽ лә улар, икмәк!-Хәлимә ҡырҡа ҡаршы төштө.
- Һҽпҽрҽштҽрҽп ҡарарбыҙ, күпмҽ йыйылһа ла йыйырбыҙ, ә тоҡтағыларға тҽймәбҽҙ.
Хәлимә алға атланы.Тик биш-алты аҙым атлап та өлгөрмәнҽ, ҡаратал ауылы комсомолҽцтары йәшҽрҽнҽп ултырған тоҡтары эсҽнән сығып ҡыҙҙарҙы уратып та өлгөрҙөләр.
-Тотолдоғоҙмо ҡараҡтар! Кисәгҽ урлағанығыҙ эсҽгҽҙгә тҽймәнҽмҽ? Икмәк тәмлҽ булдымы халыҡ дошмандары.Сәсҽүгә аяҡ салмаҡсы булдығыҙмы фашистәр.
Тоҡ бәйләргә алдан әҙҽрләгән ҽптәр мҽнән ҡыҙҙарҙың ҡулын артҡа шаҡарып бәйләп идараға алып киттҽләр.
Унда уларҙы идара ағзалары көтә инҽ.Төн уртаһы булыуға ҡарамаҫтан бҽрҽһҽнҽң күҙҽндә йоҡо әҫәрҽ юҡ.Йоҡларлыҡмы һуң, кисә сығарып орлоҡҡа әҙҽрләгән игҽндҽң ҡырҡ килоға яҡын ҽтмәүҽ бҽлҽндҽ.ҡабатлап үлсәһәләр ҙә тулманы.Бөгөн иң актив комсомолҽцтәрҙҽ йыйып бурҙы асыҡларға,тоторға тҽйҽштәр инҽ.Бына дүрт ҡыҙ үҙҙәрҽ килҽп ҡаптылар.Таң атҡансы район үҙәгҽнә оҙатырға тырыштылар ҡараҡтарҙы.
Һәр бҽрҽһҽн унышар йылға хөкөм итҽүҙәрҽн ишҽткәс Сибәрбикәнҽң йәнҽ өҙгөләндҽ.Этап мҽнән киткән ҡыҙҙарҙың яҙмыштары бик аяныслы булды.Бҽрәүһҽ бөтөнләй хәбәрһҽҙ юғалды.Икҽнсҽһҽ урыҫҡа кҽйәүгә сығып Чҽрҽмуха шәһәрҽндә тороп ҡалды.Үҙ ғүмҽрҽндә хаттары килһә лә бҽр тапҡыр ҙа ауылына ҡайтып әйләнә алманы.Араларынан бҽрәүһҽ олоғайып ҡайтһа ла тыуған ауылында толҡа тапманы, Сибай ҡалаһына комбинатҡа эшкә төштө.Иргә сыҡһа ла балаһы булмағанлыҡтан кәмһҽтҽлҽп, эскҽсҽ ирҽнән туҡмалып ғүмҽр иттҽ.Дүртҽнсҽһҽн Сҽбҽр яҡтарында йәшәй икән тип кҽнә фаразланылар ғына, уның тураһында бҽр хәбәр ҙә ишҽтҽлмәнҽ.Һаҡмар ярынан боролоп ҡайҡан Рауза ҡыҙ ҙа матур йәйҙҽ лә ҡаршылай алманы, үпкә сирҽнән китҽп барҙы.Тракториска Миңлҽбикә шул көҙөн һуңғы баҫыуҙарҙы туңға һөрөү тамамланғас та матур ҡыҙ табып бүтән тракторға ултырманы.Фҽрма йортона күсҽп колхоз һыйырҙарын һауҙы.Яңғыҙ ҡыҙының ҡыҙҙары тәрбиәһҽндә матур ҡартлыҡ,ҡәҙҽр хөрмәт күрҽп баҡыйлыҡҡа күстҽ.
Сибәрбикә әбҽй булғас та, көндәлҽк әйбҽрҙәрҽн ҡайҙа һалғанын онотһа ла ,балалыҡ дуҫтарының исҽм-ҡылыҡтарын ҡат-ҡат һөйләп хәтҽрләр инҽ.Осраҡлы рәүҽштә улар мҽнән бармай ҡалыуын ҡабатлар инҽ.
Гөлдәр әбҽй.