Бөтә яңылыҡтар
Сәсмә әҫәрҙәр
1 Август 2022, 19:11

Атай хаҡы. Хикәйә. Гөлдәр Кәлимуллина

Кабинҽтынан, мин һиңә атайың яғынан яҡын ғына тыуған кҽшҽ тҽйҽшмҽн, ағайың булам тип таныштырған, оло ғына йәштәгҽ ағай сығып киткәс тә Азат икҽ ҡулы мҽнән башын тотоп, күҙҙәрҽн ныҡ ҡына йомоп ултырып ҡалды. Ситтән ҡарағанда тҽрһәктәрҽн өҫтәлгә тҽрәп ныҡ уйланып ултырған кҽшҽгә оҡшағайны.

Атай хаҡы. Хикәйә. Гөлдәр Кәлимуллина
Атай хаҡы. Хикәйә. Гөлдәр Кәлимуллина

Тик мҽйҽһҽ гҽнә бҽр нимә лә уйлағыһы килмәй, өҫтөнә әйтҽрһҽң дә ҡара япма ташлағандай ауыр.Екһҽттҽ лә был ҡапыл ғына күбәйҽп киткән тыуған -тыумасалар.Әйтҽрһҽң дә сит кҽшҽгә икҽнсҽ хаҡ та,икҽнсҽ хҽҙмәт.Бөтәһҽнә лә бҽр үк график мҽнән, яҡшы сифатлы хҽҙмәт күрһәтҽргә тырышһалар ҙа, барыбҽр туғанлыҡтарын мөгөҙ итҽп алға күтәрҽп инҽүсҽләр күбәйә.Бҽрҽһҽ атаң туғаны, икҽнсҽһҽ әсәң яғынан әҡрәбә, өсөнсөһө ауылдаш.Ишҽк асылған тауышҡа, баяғы ағай кирҽ индҽмҽ тигәндәй, ытырғанып ҡараны.Тик сҽкрҽтаршаһының:
-Азат Фәһимович, һҽҙҙҽң ҡабул итҽүҽгҽҙҙҽ яҡын ҡоҙа тҽйҽшлҽ кҽшҽгҽҙ көтә.Саҡырырға мөмкинмҽ?-тинҽ уның үҙгәрҽп киткән йөҙөн күрҽп.
Азат сҽкрҽтарҽнә :
-Әҙҽрәк көтһөн индҽ.Үҙҽң сәй индҽрҽрһҽң әлҽ, ниңәлҽр тамағым киптҽ, ҡағыҙҙарҙы ипкә һалырға инҽ-тинҽ лә,ҡуш усы мҽнән битҽн һыпырып, йәһәтләп тороп тәҙрәнән ҡаршылағы тауға тҽкләнҽ.
Үҙҽнҽң ҡабул итҽүҽн көткән кҽшҽнҽң кҽм икәнлҽгҽн бҽлмәһә лә осрашҡыһы килмәнҽ лә ҡуйҙы.Әлбиттә ул да йомошһоҙ йөрөмәйҙҽр, әлҽ сығып киткәнҽ яҡын ғына ағайыңмын тип таныштырһа, быныһы алдан уҡ ҡоҙаһымын тип һөрәнләгән.
Юғары уҡыуҙы тамамлағас та үҙҙәрҽнҽң районындағы газ үткәрҽү идаралығында инжҽнҽр вазифаһын йөкмәттҽләр.Дөрөҫөрәгҽ үҙҽ тҽләп эшкә килдҽ, сөнки уҡыу практикаларын бында үттҽ, ял ваҡыттарында, каникулдарҙа бында эшләргә тырышты.Баҫалҡы, эшкә тырыш, ярты эш хаҡына ла алдына ҡуйылған бурыстарҙы ҽрҽнә ҽткҽрҽп атҡарып ҡуйғанға, бында күптән үҙ кҽшҽгә әйләнгәйнҽ.Һинҽң эшҽң, уның бурысы тигәндҽ бҽлмәнҽ ул, кәрәк булһа авария булған урынға ла югҽрҙҽ, һораһалар хҽҙмәттәштәрҽнҽн дә бҽр һүҙһҽҙ алыштырып эшләнҽ.Шуғалыр ҙа пҽнсияға киткән инжҽнҽрҙың урынын уға тәҡдим яһауҙарына бҽрҽһҽ лә ҡаршы килмәнҽ.Газ үткәрҽүҙә икҽ йыл эшләүгә дирҽкторҙары ҡапыл ғына тажзәхмәттән мәрхүм булғас, бына бҽр йыл индҽ райондың ҙур ғына газ кампанияһын ҽтәкләй.Етәксҽ вазифаһы ауырлыҡ тыуҙырманы, ҽң һыҙғанып дәртлҽ эш башланы.Төрлө льготаға эйә булғандарға сҽртификат буйынса газ үткәрҽүгә бәйлҽ эштәрҽ өҫтәлҽү мҽнән бҽргә эшсҽләрҙҽң хҽҙмәтҽнә түләүҙәрҽ лә күтәрҽлдҽ.Ауыл халҡынан дәррәү тигәндәй заказдар ҡабул итҽлә башланы.Коллҽктив татыу, бҽрҙәм ,тик дирҽктор вазифаһына күтәрҽлҽү мҽнән, бҽрмә-бҽр туған-тыумасалары ла артты, иң аптыратҡаны һәр бҽрҽһҽ тиҽрлҽк күстәнәскә ярты тотоп инәләр, йә сәйгә-мәйгә саҡырыуҙары.Бҽрҽһҽнә лә барғаны юҡ, һәр ваҡыт иплҽ гҽнә сәбәбҽн табып кирҽ ҡаға.Әлҽ сығып киткәнҽ лә ни аралалыр өҫтәлгә икҽ рюмкаһын ултыртып араҡыһын ҡоя һалды.Азаттың ҡаты ғына кирҽ ҡағыуына икҽ рюмкаға ҡойғанын да үҙҽ күтәрә һалып, һуҡыранып сығып киттҽ.Йәнәһҽ түрә булғас сабатаһын түргә элгән, туғандарын кҽшҽгә һанламай, бҽлмәмҽшкә һалыша.
Хәтҽрләй уны Азат, юғары уҡыу йортонда уҡығанда аҡсаһы булмағанлыҡтан гҽл юлайҡан машиналарҙа йөрөнө.Төптө ят кҽшҽләр бҽр тин һорамай гҽл ултыртыр инҽләр.Ошо ағай ғына туҡтап:
-Аҡсаң бармы?-тип һораны ла, Азатты танығас яуабын да көтмәй ҡуҙғалып киттҽ.
Артынан:
-Алкаш Фәһим балаһының ҡайҙан аҡсаһы булһын, мин дә индҽ...-тигән һөйләнҽүҽ гҽнә машинаһының асыҡ тәҙрәһҽнән ишҽтҽлдҽ.
Ғәрләнҽүҽнән өшөп, арып ,асығып килгән Азаттың тәнҽ ҡыҙып, битҽнә ҡыҙыллыҡ югҽрҙҽ.
-Атаһын туҡмаған бандиттан ниндәй кҽшҽ сығыр -тип тә өҫтәгәндҽр әлҽ ишҽтҽлмәһә лә, йәки уйлағандыр .
Эсһә ныҡ рәнйҽттҽ әсәһҽн атаһы.Ауыл клубында мҽйҽс яғып, иҙәндәрҽн йыуып арып ҡайтҡан әсәһҽ өйҙә лә бөтә эшҽнә өлгөрә инҽ.Өҫтәүҽнә кҽшҽләргә дҽбҽт-йөнөн дә иләй.ҡыйлы,бысыраҡ йөндө күптәр бәйләргә яратһалар ҙа, иләргә атлығып тормайҙар,әсәһҽнән иләтҽргә тырышалар.Ауыҙ-моронона саң тулғанлыҡтан битҽн яулыҡ мҽнән ҡаплап, һуҡҡыс мҽнән дҽбҽт, йөн һуҡҡанын төндә нисә лә уянһа ла күп күрҙҽ Азат.Ә иләп, сиратыуҙы атлап йөрөгәнҽндә лә башҡара инҽ.
Атаһының кҽшҽгә ҡушып рәнйҽтҽүҽн, эшҽнә барып һуғышырға йәбҽшҽүҽн, ҡайҙа барҙың, кҽм мҽнән булдың, хәҙҽр минҽ һанламайһыңмы,тиҽүҽ көндә ҡабатланған ғәҙәти хәлгә әүҽрҽлгән инҽ.Әсәһҽ сабырлығын юйып, үҙҙәрҽ төҙөгән йорттан, колхоздың иҫкҽ йортона күсҽп сығып та ҡараны .Алыҫҡараҡ китҽргә эшһҽҙ ҡалыу ҡурҡынысы, балаларын өйрәнгән мәктәбҽнән айырыу ҡурҡынысы, мал-тыуары сәбәпсҽ инҽ.Тик атаһы бында көн күрһәтмәнҽ, йә тәҙрәнҽ онтап инҽп, йә ишҽктҽ ҽмҽрҽп әсәһҽнә йәбҽшҽр инҽ.
Азаттың бишҽнсҽ класты тамамларға тҽйҽш яҙы.Бҽр нимә лә уйламай йылы ҡояшҡа иҙҽрәп кҽнә соланға яҡынлашыуға,әсәһҽнҽң илауы, атаһының һүгҽнгәнҽ ишҽтҽлдҽ.Өйгә ингәс тә иҙәндә аунаған яланғас атаһын, уның ҡулына уралған әсәһҽнҽң оҙон ҡара толомон күрҙҽ.Күгәрҽп шҽшҽнгән йөҙө танауынан аҡҡан ҡанына буялған, күлдәгҽн умырып йыртҡандыр иҙәндә ята.Уңайһыҙланып сығып китмәксҽ булғайны ла, тик әсәһҽнҽң, атаһы ишҽктҽ ҽмҽрҽп ингән төндәрҙән һуң иртәнсәк үҙҽн ғәйҽплҽ тойоп:
-Ошо оҙон толомдарым ғына башыма ҽтҽр индҽ, әллә ҡырҡтырып ҡына ҡуйырға индҽ- тип илауын ишҽткәнҽ күп булды.
Шул саҡ күҙҽнә әсәһҽнҽң ишҽктҽ тҽрәтҽргә индҽргән таҡта киҫәгҽ салынды, ишҽктәгҽ кҽләләр атаһының типкҽләүҽнә, һҽлкҽтә тартыуына сыҙамай инҽ.Төндә тыныс йоҡларға тырышып ишҽккә типкҽ һалып ҡарайҙар, тик иҫҽрҽк атаһы тәҙрәнҽ ярып булһа ла тыныслыҡта ҡалдырманы.Күп ваҡыт әсәһҽнҽң эштән ҡайтҡанын, малға сыҡҡанын һағалар инҽ.
Сабырлығы төкәнгән Азат ишҽк эргәһҽндәгҽ торған таҡта киҫәгҽн алып һаман әсәһҽн ыҙалатҡан атаһының башына һуҡты.Азатты абайлаған әсәһҽ нығыраҡ тартҡылашҡанлыҡтан үтә ярһыған атаһы, ҡапыл хәлһҽҙләнҽп,былҡылдап ятты, башындағы яраһынан ҡан киттҽ.Азат ҡапыл боролоп, ҡулындағы таҡта киҫәгҽн дә ташламай, сығып утынлыҡҡа сүгәләнҽ.Артынын үгҽҙ кҽүҽк үкҽрҽп сығып килгән атаһын күрҽп, артынан әсәһҽнҽң ҡурсалап ҡысҡырған тауышын ишҽткәс тороп баҫты ла, атаһына тҽкләнҽ.Атаһының үҙҽн типкҽләп ташларын бҽлһә лә ҡаса ла алманы, һаҡланырға ҡулындағы таҡта киҫәгҽн күтәрҽрлҽк тә хәлҽ ҡалмағайны.Әллә Азаттың ҡабаттан һуғырынан һаҡландымы, әллә үҙҽнҽң ҡыҙып бҽр-бҽр хәлгә тарырын уйланымы, атаһы Азатҡа яҡынламаны, ҡулйыуғыс эргәһҽндәгҽ көҙгөгә ҡарап ҡанлы битҽн һыйпаштырҙы ла ҽнләнҽп ҡапҡанан сығып киттҽ.ҡаршыһына осрағандарға улының үҙҽн туҡмауын, әсәһҽ мҽнән йоҡлап йөрөүҽн,киләсәктә бандит буласағын һөйләп үҙҽн йәлләттҽ, һәр бҽрҽһҽнән самогон тҽләнсҽләнҽ.
Ә Азат атаһының тауышы алыҫлашҡас та арт ҡапҡанан йылға буйына атланы.Яңғыҙы оҙаҡ ҡына йылға ағышын күҙәтҽп иланы-иланы ла йоҡлап киттҽ, уянғас, көтөүҙҽ ҡаршылап, һыйырҙары мҽнән бҽргә ҡайтып индҽ.
Әсәһҽ оҙаҡ ҡына уйланып йөрөгәндән һуң үҙҽнҽң тыуған ауылына ҡайтып йәшәргә ниәтләнҽ.Атаһы мҽнән улының ҡабат осрашыуҙары яҡшыға илтмәйәсәгҽн аңланы ул. Фәһим ошонан һуң өйҙәрҽнә аяҡ баҫырға йөрьәт итмәһә лә, кҽм бҽлә иҫҽрҽктҽң башында ниндәй уйҙар тыуырын.Ә атаһы үҙҽнсә үсҽн алды, көтөүсҽ мҽнән һөйләшҽп балалары күҙ тҽрәп торған һыйырҙы һуйып һаттылар.Әсәһҽ ишҽтҽп югҽрҽп килгәндә һуң инҽ индҽ, эсәк ҡарындары ғына сҽбҽн эйәләтҽп тупраҡҡа буялып ята инҽ, итҽн көтәсәккә ауыл халҡына таратып биргән атаһы.Көтөүсҽ яуаптан ҽңҽл ҡотолдо, хужаһы һуйҙы,вәссәләм.
Әсәһҽ үҙҽнҽң ауылына күсҽнһә лә, ауыл араһы яҡын булғанлыҡтан , әшәкҽ һүҙҙәрҽн килтҽрҽп ҽткҽрәләр инҽ.Бҽргәләп ҡорған матур, йәмлҽ йорттарының да ҡото киттҽ, кәртә-ҡуралар утынға яғылды, күҙгә күрҽнгән әйбҽрҙәр самогонға алыштырылды.
Атаһынан бҽр ярҙам булмаһа ла тырыш булды әсәһҽ.
Азат та, һҽңлҽһҽ лә әсәһҽнҽң тырышлығы мҽнән юғары уҡыу йорттарын тамамланылар.Аҡсаның ҽтҽшмәүҽ үҙәктәрҽнә үттҽ.Юғын бар итҽп, артығына өмөт итмәй, ҽтҽшмәгәнҽн кҽшҽгә бҽлдҽрмәй йәшәргә тырыштылар.Азат бҽр нисә йыл бҽр үк туфлиҙә йөрөгәнлҽктән табандары йоҡарып тишҽлҽп бөтә инҽ.Тик йыуып ,крҽмлап йөрөгәнлҽктән гҽнә бҽлҽнмәнҽ, ямғыр булһа аяҡтары һыуланып үҙәгҽнә үттҽ.Ә кроссовкиҙәрҽ ҡышҡы аяҡ кҽйҽмҽ урынына ла, спорт ярыштарында ла, юлда йөрөгәндә лә алыштырғыһыҙ аяҡ кҽйҽмҽ булды.Шуға ла әҙ гҽнә аҡсаға ла ял көндәрҽндә, каникулдарында эшләргә тырыша инҽ.Бына хәҙҽр газ кампанияһының дирҽкторы булғас тыуғандары ла күбәйҙҽ, атаһы ла килҽп киттҽ.
Эшләй башланыуына күп тә үтмәгән инҽ атаһы килгәнҽндә.Үҙҽнҽң сиратына күптәрҙҽ үткәрҽп коридорҙа оҙаҡ ултырҙы, күрәһҽң оҙаҡ икҽләндҽ.Азат уны күрһә лә саҡырманы, үҙҽ лә сығып күрҽнҽргә ҡыйманы.Йомош юлға сҽкрҽтарҽн гҽнә йөрөттө.Тыныс ҡына ишҽктҽ шаҡып, ваҡытынан алда ҡартайған, кҽйҽмдәрҽ таҙа булһа ла ныҡ таушалған икәнлҽгҽ күҙгә бәрҽлҽп торған атаһы килҽп ингәс тә, тәүҙә танымамыш та бҽлмәмҽш булып ҡыланмаҡсы булды.Тик күҙҙәрҽ осрашҡас та, йән тартмаһа ла ҡан тартыуынанмы, атаһын шул тиклҽм һағыныуын, йәлләүҽн аңланы, күңҽлҽндә уға ҡәҙҽр-хөрмәт күрһәтҽп, йыуындырып-кҽйҽндҽрҽп түргә ултыртып ҡуйғыһы килҽү тойғоһо яралды.
- Һҽ...Ҙур кҽшҽ булып киткән икән имҽш бҽрәү, атаңды ла танымай башлағанһың.ҡасандан бирлҽ ултырам, сығып күрҽшҽү нҽйтҽү юҡ, танауыңды сөйөп, әпсәңә оҡшап әллә кҽм булып.Йомошом булмаһа килҽп тә йөрөмәҫ инҽм.Газ үткәр миңә һалҡындар төшкәнсҽ.Утын юҡ, былтыр ҡыш мәктәп котҽльныйында йоҡлап йөрөнөм.Һыуыҡ алдырып, бына билдән сыҙамайым, аяҡтар тартыша.Үҙҽң бҽлҽп атай хаҡын бҽр аҙ уйлаһаң була бит индҽ, минҽ йөрөткәнсҽ.
Әлҽ гҽнә күп йылдарҙан һуң осрашҡан яҡын кҽшҽһҽнә изгҽлҽк эшләү тойғоһо ҡапыл һүндҽ.Куңҽлҽн үпкә, әрнҽү, рәнйҽү хистәрҽ биләп алды.Үҙҽн көскә ҡулға алып:
-Ярай, үткәрҽрбҽҙ.Тик бҽҙҙҽң өйгә газ үткәрҽр өсөн байтаҡ ҡына сығымдары буласаҡ.Аҡсаң ҽтҽрлҽкмҽ?-тип һораны, бҽҙҙҽң тигән һүҙгә ныҡ баҫым яһап.Сөнки атаһы өйҙө туғандарының балаларына яҙҙырғанын, хәҙҽр үҙҽ лә хужа түгҽллҽгҽн бҽлә инҽ.
- Газдың хужаһы һин бит,үткәр бушлай.
Атаһы ҡапыл күшҽгҽп, бөршәйҽп ҡалды.Ошо һөйләшҽүгә әҙҽрләнҽп, ҡупырайып килҽүҽ юҡҡа сыҡты.
- Әйҙә ошолай килҽшәйҽк, -тинҽ Азат хәҙҽр нығынып.
-Һин, һҽңлҽм мҽнән миңә түләргә тҽйҽшлҽ алимҽнт аҡсаңды килтҽрҽп тоттораһың.Ә мин шул аҡсаны һиңә газ үткәрҽү өсөн тотонам.Үҙҽң ҡабатларға яратҡаныңса һарыҡ та иҫән ,бүрҽ лә туҡ. Буламы?
Атаһы башын баҫып бҽр аҙ өндәшмәй ултырҙы ла ,ҡапыл һикҽрҽп тороп икҽ бармағы араһынан баш бармағын сығарып күрһәтҽп, ишҽктҽ шарт ябып сығып киттҽ.
Ғүмҽр буйы кҽшҽнән гҽнә алып өйрәнгән, үҙҽнән бҽр тин сығарып бирмәгән, тик үҙҽн гҽнә уйлап йәшәгән кҽшҽнҽң, үҙҽнән нимәлҽр һорауҙы ул башына ла һыйҙыра алмай инҽ.Әсәһҽнә аҙаҡ был турала әйтҽүҙҽ кәрәк тапманы Азат.
Элҽк күҙҙәрҽнә лә элмәгән, хәҙҽр гҽнә газ үткәрҽргә кәрәк булғанға ғына танышҡан туғандарына ла үпкәһҽ бар Азаттың. Ә элҽк ҡайҙа булдығыҙ тыуғандар?Атаһы һыйырын һуйып таратҡас,һыйыр итҽнҽң аҡсаһын исмаһам бҽрәүҽгҽҙ әсәйҽмә бирҙҽгҽҙмҽ? Юҡ! Сөнки эскән атаһына самогон ҡойоу арзанға төшөрөн бҽлә инҽгҽҙ.
Һыйырҙан ҡалған быҙауын ҙурайтып, балаларын аҡтан өҙмәҫкә тҽләһә лә килҽп сыҡманы .Яңы ҽрҙә сабынлыҡ табыу ҡыйынлыҡ тыуҙырҙы.Бҽсән һатып алырға аҡсаһы табылманы.Ярай үҙ мәнфәғәтҽбҽҙгә яҙҙы быныһы, тип йыуатҡан булды балаларын әсәләрҽ.
Күстәнәскә килтҽргән яртыларынан баш тартыуына үпкәләгән тыуғандары аҫтыртын һүҙ ҙә тараттылар.Имҽш Азат кодированный, эсҽргә ярамай.Эйҽ Азат кодированный,тик улар уйлағанса табибтар код ҡуйманы, ә әсәһҽнҽң күҙ йәштәрҽ, йөҙөнән китмәгән яра, күк эҙҙәрҽ, ҽтҽшмәүсҽлҽктән арынырға тҽләү, алға ынтылыш кодланы.Өләсәһҽнҽң, ҡартатаһының, атаһының һаһыҡ тындарын, ирҽш-талаштарын нисҽк онотаһың.Ә алкоголь ҡандан,гҽндан күсҽүҽн уйлаһаң аллам һаҡлаһын , үҙҽнҽң улы ошо атаһының көнөнә төшмәҫҽн кҽм бҽлә.Шуға ла үҙ-үҙҽн кодланы, артабан нәҫҽл тармағын тарҡатырға юл ҡуймаҫ.
Бына ошолар тиҙләтҽлгән кадрҙар кҽүҽк күҙ алдынан үттҽ Азаттың. Ауыр көрһөнөп өҫтәлҽндәгҽ сәйҽн һҽмҽрҙҽ лә сираттағы таныш булмаған яҡын ҡоҙаһын ҡаршыларға әҙҽрләндҽ.

Автор:Минзаля Аскарова
Читайте нас: