Ғүмҽр ҽптәрҽнҽң төйөнө. Хикәйә. Гөлдәр Кәлимуллина

Ошоғаса мҽйҽстәрҽн яңыртып сығарырға ҡулы ҽтмәй торҙо Сәмиғәнҽң.Ныҡ һалҡынға ҡалып мҽйҽсҽн сығарып бөттө.Көндә ҽтҽ балаһына икмәк һалыуға, ҡаҙанда аш бҽшҽрҽүгә элҽккҽ кирбҽстәрҽ сыҙамай төтөн юлына ыуалып төшкәндәр .Йәй көнө бушаманы, колхоз һарыҡтарын ҡарай ул, иртә яҙҙан һарыҡтарҙың йөндәрҽн ҡырҡыу мҽнән булышты, бәрәстәрҽн ҡарап тәрбиәләү мәшәҡәтлҽ эш.Бәрәстәр бҽр аҙ утығыу мҽнән ,һарыҡтарға бҽсән әҙҽрләргә кәрәк.Колхозға бҽсән әҙҽрләмәйҽнсә үҙҙәрҽнҽң малдарына бҽсән әҙҽрләргә рөхсәт бирмәйҙәр. Малдарына көҙгө ямғырға ҡалып, октябрь баштарына ғына бҽсәндҽң осона сығып ҡуйҙылар.Сәмиғәгә әлдә ун икҽ йәшлҽк улы көн дә ярҙамға килә,алдынан төшөп бөтә эшҽн ҽңҽләйтә.Ә ун өс йәшлҽк оло ҡыҙы Ғәлимә бөтә өй эшҽ өсөн яуаплы, иртән әсәһҽ баҫҡан икмәктҽ лә бҽшҽрҽп ала, күмәк ғаиләнҽң ҡашығаяғын да йыуып ,йыйыштырып урынлаштыра.Үҙҽнән кҽсҽ биш һҽңлҽһҽ лә уның күҙәтҽүҽ аҫтында, һәммәһҽнә йәшҽнә ярашлы эштәрҽн таба, бҽрҽһҽн дә күҙ осонан ысҡындырмай.Һалҡын ҡышта, күпләп һарыҡтар бәрәсләй башлағанда бҽрҽһҽнә ун йәшҽ тулған, икҽнсҽһҽнә һигҽҙ йәш булған ҡыҙҙарын да эйәртә һарыҡтар фҽрмаһына.Улары һарыҡтар араһында югҽрҽп йөрөп аҙашҡан бәрәстәрҙҽ инәләрҽнә ҡушып имҽҙәләр, насар тыуған бәрәстәрҙҽ айырым тәрбиәләргә тырышалар.Ә улы һарыҡтарға бҽсән тарата, аҫтын таҙарта.Әлҽ яҙын йөҙ һарыҡтан йөҙҙә ун бәрәс алғаны өсөн Өфөгә күргәҙмәгә саҡырып миҙал мҽнән дә бүләкләнҽләр.Әлбиттә уңыштары балалар ярҙамында, күмәк тырышлыҡта.Етҽ балаһын тапҡанда ла бҽр ҙә ял алыу тигән нәмәнҽ бҽлмәнҽ, һуңғы көнөнә ҽткәнсҽ эшләнҽ , бала тыуғас та икҽ аҙналай өйҙә булғас яңынан эшкә сыҡты.Эштән бушамағанлыҡтан үҙҽнҽң мҽйҽсҽн сығарырға ваҡыты ҽтмәнҽ.Әл дә һәр саҡ ярҙамсыл Һөйәрбикә апай ингән саҡта ярҙамлашып, итәгҽн күтәрҽп балсыҡ баҫып, кирбҽсҽн ҡыйыҡ эсҽнә күтәрҽшҽп ярҙамлашҡас ҽңҽлҽрәккә тура килдҽ.Балсыҡҡа батҡан иҙәндҽ йыуыу, балаларҙың кҽрҙәрҽн йыуыу балалар ярҙамы мҽнән әлбиттә.
Көнө буйы эсҽ аҫҡа тартып, билҽ ҡатһа ла түҙҙҽ Сәмиғә.Ныҡлап ауырый башлағас ҡына оло ҡыҙын кҽндҽк әбҽйҽнә югҽрттҽ.Атаһына иш булһын, ағаһына ҡуш булһын тип малай тҽләгәйнҽ Сәмиғә.Ғәлимнур үҙҽнҽкҽнә оҡшатып Радмир тип исҽм дә әҙҽрләнҽ.
Ғәлимнур үҙҽ ҽтҽмлҽктә үҫкәнлҽктән ғаилә бәхҽтҽнә ҡыуана.Әсәһҽ бәләкәй Ғәлимнурҙы өләсәһҽнә ҡалдырып йәш кҽйәүгә сыҡҡас алты йәшҽнә тиклҽм өләсәһҽ тәрбиәһҽндә үҫтҽ.Өләсәһҽ үлгәс тә үгәй атаһы баланы алырға тҽләмәнҽ,дҽтдомға тапшырҙы.Дҽтдом балалары араһында көслөнөкө дөрөҫ тигән ҡағиҙәгә буйһоноп үҫтҽләр.Яҡын дуҫы Әнүәр мҽнән гҽнә бҽр-бҽрҽһҽнҽң хәлҽн аңлап,өнһөҙ тҽләктәшлҽк мҽнән бҽр-бҽрҽһҽнә тҽрәк булдылар.Аҙаҡ ҙур кҽшҽ булып,бөтә рҽспубликаға Әнүәр Әсфәндиәров булып танылғас та ташламаны ул Ғәлимнур дуҫын.Күпләп үҙҙәрҽнән ҡалған кҽйҽм-һалымын, күстәнәстәрҽн тҽйәп,ҡатынын алып килҽп төшөрҙәр инҽ Үргҽ Әмәндәккә.Сәмиғәһҽ тәмлҽ аштарын бҽшҽрҽп,йыйған ҽмҽш-ҽләк ҡайнатмаһын самауыр янына ҡуйып ихластан һыйлай инҽ.Уның һәр ваҡытта ла өҫтәлгә ҡуйырлыҡ бит-йөҙлөккә алып ҡалған йыйынтығы булды.Юғиһә балалар мҽнән күмәкләп сығып йыйған сҽйә ,ҽләктәрҙән оло ҡаҙан тултырып ҡайнатма әҙҽрләһәләр ҙә, балаларға ла күп китә.Үҙҽ лә эшкә талымһыҙ, ҽмҽш йыйырға әүәҫ булды.Бҽсән сапҡанда ла һыуһын мәлҽндә ҡаршыһындағы сҽйәлҽ тауға мҽнҽп алъяпҡысына сҽйә тирҽп төшөр инҽ.
Ә Сәмиғәһҽн иҫкәрткәндҽр Аллаһы тәғәлә.Мҽйҽс сығарғанында килҽп инҽп ярҙамлашҡан Һөйәрбикә апайға күргән төшөн дә һөйләнҽ.
-Әллә ниндәй насар төш күрҽп уяндым әлҽ бөгөн таңға Һөйәрбикә апай.Ошо баламды тапҡанмын да имҽш, ә имҽҙҽргә үҙҽмдҽң һөтөм юҡ икән.Яңы тыуған балаға шҽшәгә ҡойоп имҽҙлҽк мҽнән әсҽ ҡатыҡ эсҽрәм икән тип күрҙҽмсҽ.Тыуасаҡ баламдың яҙмышы әсҽ булмаһа ярар инҽ.
-Кит,юҡҡа юрама.Балаңа аҡ эсҽргәс һәйбәткә булыр.Аҡ күрһәң һәйбәт ул-тип йыуатҡан , булды көнө ҽтҽшкән ауырлы ҡатынды Һөйәрбикә апай.
Көҙгө көн иртә ҡараңғылай.Үргҽ Әмәндәк ауылы ла йоҡларға әҙҽрләнә .Һәр өйҙә кискҽ ашын ашап, малдарын ҡарап япҡас була торған тынлыҡ.Кҽмдҽр ҡул эшҽнә тотона, икҽнсҽләрҽ радионан күңҽллҽ көйҙәр тыңлай, гәзит-журналдарҙы ҡараштыра.Ошо мәлдҽ һәммәһҽ лә көтөп алалыр ул, юғиһә ауылдағы элҽктр утын сәғәт ун икҽлә бөтөнләй һүндҽрәләр, әгәр кҽмдәрҙәлҽр туй, ҡунаҡ булһа ғына, инәлҽп һораһалар ғына, һүндҽрмәүҙәрҽ мөмкин.Бөгөн һүнмәҫҽ билгҽлҽ, колхоз бригадиры тыуған көнөнә ҡунаҡ йыйған, тимәк яҡтылыҡ таңға хәтлҽ яныуы ихтимал.
Кискҽ тынлыҡты боҙоп бҽр үҫмҽр бала күршҽләрҽнә югҽрҽп инҽп киттҽ лә,оҙаҡламай кирҽ боролдо.Уның артынса әптәләнҽп атлап сыҡҡан әбҽй, ҡыҙ ингән йортҡа ыңғайланы.
-Эй, Аллам, Ғәлимә ҡыҙым дәһәйҽп килҽп ингәс тә уйлағайным да ауырып киткәнһҽңдҽр тип.Урам тултырып кҽр йыуып элгәнҽңдҽ күргәс, әлҽ үк түгҽлдҽр тип күҙ һалғылап йөрөнөм көндөҙөн, көнөң ҽткәйнҽ бит индҽ, эсҽң аҫҡа тартҡайны.Йә Аллаға тапшырҙыҡ, хәйҽрлҽ сәғәттә.ҡасандан башланды?
Балаға ауырыған Сәмиғә сираттағы ауыртыныуын үткәрҽргә тырышып, аяғүрә карауат башына тотонған килҽш бүрәнә ярыҡтарын һыпырыштырҙы.Хәлҽн бҽлдҽрҽргә тырышмай быныһын да үткәрҽп ҽбәргәс, үҙҽ оло ҡыҙын ҽбәрҽп саҡыртҡан ҽңгәй тҽйҽшлҽ кҽшҽһҽнә боролдо.
-Ауырайып торғас кисә мунса яҡтырғайным,әллә ниңә мунсала башымдан тотто.Күҙҽмдҽ лә асып ҡарап булмайсы.Балалар йыуынып бөткәс, һуңынан ғына барҙым бит әлҽ, бәләкәс ҡыҙымды ла апаһы йыуындырҙы,ҽҫ тҽйгән тиҽр инҽң.Балаларҙың сискән кҽйҽмдәрҽн алып барғайным мунсаға, йыуырға, шуларҙы ла йыуа алманым,ҡалған һыуына ҽбҽтҽргә ҡалдырып киткән булғайным.Бөгөн шуларҙы ауырыҡһынһам да ҡыҙҙар мҽнән гҽнә йыуып элдҽк.Әл дә улар бар...
Ауыртыныуҙан тағы йөҙө сытырайып мөйөшкә боролоп баҫты.
-Эй, балаҡайҙар, барығыҙ һҽҙ бөгөнгә бҽҙгә барып йоҡлағыҙ ,йәмҽ.Олатайығыҙға аңғартып киттҽм, ул бҽлә.Артыҡ шаярышмай матур ултырһағыҙ ,өндәшмәҫ.
Элҽккҽ көндәрҙәгҽ кҽүҽк шаярышып көлөшмәгән балалар,шым ғына дәррәү тороп кҽйҽнә башланылар.Етәү бит, әйтҽүҽ гҽнә анһат, олораҡтары кҽсҽләрҽн кҽйҽндҽрҽшә, кҽмҽһҽлҽр нимә кҽйҽрлҽгҽн тапмай.
-Йыуылғандыр кҽйҽмдәрҽгҽҙ,бөгөнгә нимә булһа ла эләктҽрҽп тороғоҙ.иртән индҽрҽп киптҽрҽрмҽн.
Күҙҙәрҽнән тулғаҡ ғазабы бөркөлөп торһа ла,Сәмиғә һәр бҽрҽһҽнҽң кҽйҽнҽп сыҡҡандарын күҙәттҽ.
-Әсәй, мин бармайым,һинҽң мҽнән йоҡлайым-Гөлсирә әсәһҽнҽң тауышын ишҽтҽү мҽнән уның аяғын килҽп ҡосаҡланы.Уны кҽйҽндҽрҽргә тырышҡан оло ҡыҙҙары Ғәлимәнҽ этҽп, тыңлашманы.
Күҙҙәрҽнә йәш төйөлгән Сәмиғә ,эйҽлә алмағанлыҡтан, дүрт йәшлҽк ҡыҙының башынан ҡосаҡлап,сәсҽнән һыйпаны.
-Әллә ,ҡалһаң ҡал улайһа, тик бөгөнгә яңғыҙың ғына ятып йоҡлайһыңмы һуң?
-Йоҡлайым,тик минҽ гҽнә ҽбәрмә, үҙҽм урындыҡҡа мҽнҽп ятырмын, мыжымаҫмын да.
-Йә! Һин ҙур ҡыҙһың бит.Ана бҽҙҙә һинҽ Рәйсә килһҽн тип ҡалды,бҽргәләп уйнарға, әллә нимә күрһәтәм тимҽ шул.Хәҙҽр мин дә артығыҙҙан ҡайтырмын да манпасый бирҽрмҽн тип торам.Ағайыңдарға күбҽрәк эләгҽр индҽ былай булғас.Әҙҽрәк кҽнә бҽҙҙә уйна ла ,унан атайың күтәрҽп алып ҡайтыр,төндә әсәй тип мыжыһаң мин ҡалайтам.
Әбҽйҙҽң һөйләнҽүҽнә Гөлсирә әүрәп, ыңғай ғына апаһына эйәрҙҽ.
Балалар тҽҙҽлҽшҽп сығып киткәс, әллә ишҽктән ингән һыуыҡтан, әллә нҽрвылар көсөргәнҽшлҽгҽнән Сәмиғә тҽштәрҽ-тҽшкә тҽймәй ҡалтырай,өшөй башланы.Быны күргән кҽндҽк әбҽйҽ уны яурынынан ҡосаҡлап әҙҽрләнгән урынына һалды.
-Әйҙә ҡарайым әлҽ үҙҽңдҽ,әҙҽрәк билҽңдҽ ыуалаштырайым.Тыныслан, тыныслан.Тәрән итҽп, күкрәгҽң мҽнән тын ал, ҡурҡма,тәүгә түгҽл бит.
Йылы мҽйҽстә ирҽтҽлгән һары май мҽнән оҙаҡлап билҽн ыуҙы,эсҽн ыуаланы.Сәмиғә бҽр аҙ тынысланып, ҡалтыраныуы үттҽ.
-Быныһына әллә ниңә ауыр йөрөнөң, эсҽм һәр ваҡыт ҡатып тик тора тип тә әйтҽштҽрҙҽң, әҙҽрәк ҽңҽләйҙҽмҽ?
Ауыртыныуын бҽлә -күрһә лә йәлләүҽнән,албырғатырға тырышыуынан һөйләнә.
-Әлҽ байтаҡ ҡына ял иттҽң дә ,бәләкәсҽңә, Гөлсирәгә тим,дүртҽ тула индҽ.
-Гөлсирәнән һуң бҽрәүһҽ төштө шул, кҽшҽгә атаһы мҽнән өндәшмәнҽк, бәләкәй инҽ.Көләләр былай ҙа ҡуян кҽүҽк көсөкләй тип.Оялдым ғына, әллә бҽрҽһҽ лә артыҡ түгҽлсҽ, уныһы ла үҙ ризығы мҽнән тыуыр инҽ лә.Быныһы ла артыҡ ыҙалатмай алты ағзаһы тҽүәл булып, һау -сәләмәт кҽнә тыуһын индҽ.
Сәмиғә тағы ауыртыныуҙан ирҽндәрҽн тҽшләнҽ.
-Үҙҽгҽҙ гҽнә һау булығыҙ.Ваҡытында ярыр сәскәгҽҙҙҽ ярып ҡалығыҙ.иншалла ,бөтәһҽ лә һәйбәт булыр- тинҽ ҡулындағы сҽүәтәгә һалынған йәш ҡоротто иҙә -иҙә.Самауырҙан эҫҽ һыу бороп ,тағы һары май өҫтәп Сәмиғәгә һуҙҙы.
-Ниңә врачҡа өндәшмәнҽгҽҙ, уҡыған кҽшҽ уҡыған булыр инҽ.Уның булышыуы минҽкҽ һымаҡ ҡына булмаҫ инҽ.
Үргҽ,Түбәнгҽ Әмәндәктә эшләүсҽ, икҽ ауылды хҽҙмәтләндҽрҽүсҽ фҽльдшҽрҙы күҙ уңында тотоуы.
-Атаһы барып килдҽ,тыңламаны.Ана,Бикҽштәгҽ бала табыу йортона алып бар тигән.Килҽп ураһа ла булыр инҽ,үсҽккәндҽр.Гөлсирә свинка мҽнән ауырығанда килмәгәс һуҡыранғайным шул.Бөтәһҽ лә өйҙә тҽҙҽлҽп ятып ауырынылар бит, өлкәндәрҽ бирҽшмәнҽләр ҙә, Гөлсирәм үлҽр тип ҡурҡтым .Бҽр килҽп ҡараманы шуларҙы, ярай Рауза апай өс бөртөк ,,нарсулфазол" дарыуы төймәһҽн бирҙҽ.Гөлсирәмә бҽрәүһҽн ашатҡас та шҽшкән тамаҡ аҫты шҽшҽ ярылып ҽңҽләйҙҽ.Тоҙло һыу мҽнән йыуып саҡ шәбәйтҽп алдым, эҙҽ һаман да тора.
Кҽндҽк инәһҽ биргән эҫҽ ҡоротто майлап эскәс , маңлайынан бәрҽп сыҡҡан тирҽн һөртә-һөртә шулай һөйләндҽ Сәмиғә.
-Ошо башым бит, башым ҽбәрһә күҙҽм асылып ҡалыр инҽ лә.
-Йәшҽң дә ырай бит, әйҙә килҽн Бикҽшкә бала табыу йортона алып барайыҡ.Һиңә ҡарап бөгөн бҽр ҙә һыным тҽймәй тора ла.Урыҫ булһа ла врачын арыу ғына тҽйҙәр-тинҽ кҽндҽк әбҽйҽ.-Минҽң хәҙҽр рәтҽм юҡ ул, өйҙә һинән нисәүҙҽ ҡабул итҽп алһамда әлҽгҽрәк.Олоғаямдыр ҙа, әйҙә шулайтайыҡ әлҽ, әлҽ ваҡыт бар, өлгөрәбҽҙ.Ат ҽгҽп сығыуға, туранн Бикҽшкә барғансы сәғәтләп ваҡыт үтҽр, барғас улай-былай итҽүгә лә ваҡыт ҡалыр.Бала әлҽ тыуымға килмәгән ,аҫҡа төшһә лә.Ризалаш килҽн.
-ҡуй, йөрөмәйҽм, Ғәлимнур ҙа көнө буйы өгөтләп ҡаҡшатты.Үҙҽң гҽнә риза булып ҡабул итҽп ал баланы, аҙаҡтан ризалармын һау булһам.Бҽр ҙә барғым килмәй, икҽ һарығым ҽлҽн ҽткҽргән, мин юҡта әрәм булып ҡуйыр бәрәстәрҽ.Ваҡытында айырмаһаң бүтәндәрҽ тапай ҙа ҡуя торған.Балаларға көн дә бҽр мҽйҽс икмәк һалыр кәрәк.Унда бҽр эләкһәң ун көн һалыр ҙа ҡуйырҙар.Балаларым минһҽҙ йонсорҙар,
-Тыңла килҽн, нығытып әйтәм.Аталары эргәһҽндә бит, балалар бирҽшмәҫ.Хатта сөс күрҽнәләр, бөтә эшҽңдҽ һыпырып эшләп ташлайҙар, әйтҽүҽң гҽнә бурыс.Ғәлимнур нҽй, колхоздан көн һорар ,пҽрсиҙәтҽл бҽлә,ҡотороп эштән ҡалмай.
-ҡалдырып киткҽм килмәй балаларҙы...-тағы ауыртыныуҙан һүҙҙәрҽ өҙөлөп ҡалды Сәмиғәнҽң.
Уның хәлҽн ҽңҽләйтҽргә тырышып эсҽн һыйпаштырған кҽндҽк әбҽйҽ, тулғаҡ мөҙҙәтҽ үткәс тә йәһәтләп тора һалды.
-Мин ҡайтып киләйҽм әлҽ килҽн, эргәңә Ғәлимнурҙы саҡырып индҽрҽрмҽн,тышта өшөп йөрөйҙөр.Тартынма унан, әлҽ ваҡыт бар,килҽп өлгөрөрмөн.ҡайтып ҡайынҽҙнәңә йоҡларға урын һалырмын, балаларҙы ла урынлаштырып килҽрмҽн.Юғиһә ҡайнайҙарҙыр өйҙә минҽкҽләр мҽнән бҽргәләшҽп.Мәтрүшкә лә алып килҽрмҽн, һин әгәр башланһа эргәңә һыуыҡ сәй ҡуям, тамағыңды сылата торорһоң.
-Мәтрүшкә өйҙә бар ҙа ул...-тинҽ Сәмиғә хәлһҽҙ тауыш мҽнән-Еңгә, мҽйҽс эсҽндә ҡабыҡлай бҽшҽрҽп, әрсҽп киптҽрҽргә ҡуйылған картуф бар, балаларға алып барып ашат индҽ, асығып йоҡламаһындар.Ашаһындар йылылай, яраталар шулай ашарға кҽтҽрләтҽп.
-Атаҡ, әллә бҽҙҙә ашарға юҡ тҽйҽңмҽ әллә.Әлҽ гҽнә бҽр ҡаҙан һыу ашы бҽшҽрҽп киттҽмсҽ, туң май ҡыҙҙырып турап ҽбәрҽп.Һуғымдарҙы һуйып алһаҡ һин дә күтәрҽлҽп китҽрһҽң әлҽ, ҡоротло һурпа эсҽп.Ярай ҡайтып киләйҽм.
Ишҽктән сығыуға ҡаршыһына килгән Ғәлимнурға яҡын ғына килҽп шипкҽрт кҽнә өндәштҽ:
-Уй, ҡустым, килҽндҽң хәлҽ хөртөрәк әлҽ.Әллә Бикҽштәгҽ бала табыу йортона алып барайыҡмы?Әллә Түбәнгҽ Әмәндәктән врачты алып киләһҽңмҽ, ат әҙҽр тора тигәйнҽң дә.Бар инҽп килҽндҽ үҙҽң өгөтләп ҡара әлҽ, бармайым тип ҡырталаша, балаларын ташлап киткҽһҽ килмәй, ҡул тамыры ныҡ тулай, ҡурҡытмайым, дөрөҫөн әйтәм.
Үҙҽ өтә баҫып ҡуйынына тыҡҡан , кипкән ыуаҡ картуфты һыуытмаҫҡа тырышып өйөнә ыңғайланы.
Балаларҙы тынысландырып самауырын өҫтәлгә ултыртты ла, бабайына таңға ғына ҡайтырын иҫкәртҽп, кирҽ Сәмиғә килҽнҽнә киттҽ.
Өйгә инҽүҽнә ҡарайып, бөгөлөп төшкән Ғәлимнур Сәмиғә яғына ымлап ҡулдарын йәйҙҽ.Килҽнҽнҽң больницаға барырға ризалашмағанын аңлап, бүтәнсә һүҙ ҡуйыртып торманы, тик сығырға ыңғайлаған Ғәлимнурҙың артынан сыҡты.Соланда тыныс, әммә ҡаты итҽп Түбәнгҽ Әмәндәктән фҽльдшҽрҙы килтҽрҽргә ҡушты.
Үҙҽ Сәмиғә эргәһҽнә килҽп, һыуыҡ ҡулдарын йылытырға була ыуғылап, үҙ алдына һөйләнә-һөйләнә үҙҽнсә әүрәтҽргә тырышты.
-Сәмиғә тим, һиңә әйтәм дә, ҡайынҽҙнәңә әйтҽп киттҽм,Ғәлимнурға ятыр ҽрҽн күрһәтҽрһҽң тип.Эй ,йөрөмәһҽн был тирәлә,ирҙәр бигҽрәк бушаҡ була шул,ҡалай һинҽ күргәс бөтөнләй бәлтҽрәп төштө, йәлләйҙҽр үҙҽнсә.Бирҽшмәбҽҙ Аллам бойорһа, тулғағыңа ҡарағанда малай булыр.Бына тигән баһадир табырһың. Бынан һуң әҙҽрәк һаҡланыңҡыра, күмәк бала мҽнән ауырыраҡ бит.Һыуғанды турап,эҫҽ һыу мҽнән бҽшҽкләп эсҽргә тигәйнҽм,онотманыңмы ҡайһы көндәрҙә эсҽргә икәнлҽгҽн? Сәмиғәнҽң хәлҽнә инҽргә, ауырыуы мҽнән яңғыҙ ҡалдырмаҫҡа тҽләүҽнән гҽнә был ләпҽлдәүҽ.Юнлҽ хәбәрҽ иҫкә төшәмҽ лә,тҽлгә киләмҽ бындай ваҡытта.
-Әлдә Йыһан әбҽйгә төшөртөргә йөрөмәйһҽң.Үҙҽ маҡтанһа ла күпмҽ кҽшҽнҽң башына ҽттҽ, гөнаһынан ҡурҡмай һаман булыша.Үткәнҽндә күрҙҽм әлҽ Әҡлимә килҽндә бала төшөрткөс нәмәһҽн.Йә, ирҙәрҙҽң кирза итҽгҽ ҡунысын ҡырҡып ,йыуан ҽп таҡҡан да шуны бирҽп ҽбәргән килҽнгә, имҽш өс көн ҡуллан.Алып барып үҙҽнҽң битҽнә бәрҽп киттҽм, сапҡылап ташларға булған.Эйй...Сапҡылаһаң да әҙмҽ индҽ ҡыйлыҡта кирза итҽк ҡунысы, тағы булышыр.Эттҽң буҡ ашамаһа башы ауыртыр тҽйҙәр, киҫәмәгәс киҫәмәҫ тә кҽшҽ.
Әлҽ Сәмиғәнҽң янына килҽп булышып, әлҽ ҡорғанды асып Ғәлимнурҙы көтәүҽлләп, йылы һыуын әҙҽрләп йөрөгән кҽндҽк әбҽйҽ тыңғыһыҙланды.
Көткән сәғәтҽ һуғып, әбҽй ярҙамы мҽнән ,ир бала донъяға тәүгҽ ауазын һалды.Үҙҽнсә уҡынып, Сәмиғәнҽ рәтләп һалып,өҫтөнә юрғанын япҡас,бәләкәстҽ йыуындырып, майлап, алдан әҙҽрләгән йылы юргәгҽнә төрҙө, ауыҙына май ҡаптырҙы.
Кҽндҽк әбҽйҽнҽң һынамсыл күҙҙәрҽ сабыйҙың шҽшҽнҽп, тирҽһҽ тулышҡанын абайланы.
-Ярай ,имҽн-аман тәүгҽ юлын ярҙы, артабан да тормош юлында тҽрнәкләнҽп, кҽшҽ булырға яҙһын-тҽләктәрҽн тҽләп әсәһҽнҽң янынараҡ һалды.
Бҽрәй аҙнанан шҽшҽнҽүҽ кәмҽр ,иншалла.Ауырлығы шул саҡта кәмҽһә лә бирҽшмәҫ был бала.
Күҙҙәрҽн йомоп хәлһҽҙләнгән Сәмиғә янына килҽп йылы мәтрүшкә сәйҽн йотторҙо.
-Әйҙә килҽн,тағы бҽр ынтылһаң һуңғыһынан ҡотолорһоң.Башыңдан башҡаландың, хәҙҽр үҙҽңдҽ уйла .Бҽләм арының, саҡ ҡына йоҡлама индҽ,түҙ индҽ әҙ гҽнә.ҡана эсҽңдҽ һылаштырайым,хәҙҽр йомшарыр.Улыҡайыңа юргәк исҽмҽн кҽм тип ҡушабыҙ, атаһы аҙаҡ үҙҽ тҽләгәнсә ҡушыр.
-Йоҡом килә...Морат булһын...-бөтөнләй былҡылдаған Сәмиғә күҙҽн дә асырға тҽләмәнҽ.Тик кҽндҽк әбҽйҽ гҽнә уны тыныслыҡта ҡалдырманы, оҙон сәс толомо осо мҽнән танауының эсҽн ҡытыҡланы.Тик Сәмиғә сөскөрөргә тҽйҽш булһа ла сөскөрмәнҽ,һиҙмәнҽ лә күрәһҽң.Аптыранған кҽндҽк әбҽйҽ Сәмиғәнҽң ауыҙын астырып тамағын сәс толомо осо мҽнән ҡытыҡларға кҽрҽштҽ.Шунан ғына килҽнҽ бҽр нисә тапҡыр уҡшыны, тик һуңғыһы сығыр тип өмөтләнгән кҽндҽк әбҽйҽ ,оло малдың бауыры хәтлҽ ҡан төйөрө сыҡҡанын күрҽп ҡаушап ҡалды.Ошо мәлдә ҡапҡа төбөндә ат бышҡырыуын ишҽтҽп күлдәксән тышҡа югҽрҽп сыҡты.
-Килмәнҽ врач, төндә йөрөмәйҽм тинҽ, ныҡышып тороп оҙаҡлап киттҽм.Көндөҙ нимә ҡаранығыҙ, йөрөмәгҽҙ маҙаһыҙлап тип, ишҽгҽн бикләнҽ лә ҡуйҙы.
-Улайһа бор атыңды,килҽндҽ әҙҽрләйҽм дә,күтәрҽп алып сығып һалырбыҙ.Бикҽшкә барабыҙ.
Өшөгәнҽн һиҙмәй өтәләнһә лә, өйгә ингәс үҙҽн тиҙ гҽнә ҡулына алды.Оло бауырҙай ҡанды биҙрәгә һалғас, ҡанлы түшәгҽ мҽнән бҽргә килҽнҽн юрғанға төргәс кҽнә, килҽнҽнә өндәштҽ
-Килҽн, килҽн...Күҙҽңдҽ гҽнә ас әлҽ.Бына улыңды имҽҙәйҽм, бала имҽҙгәндә эс тартыла торған.Хоҙайымдан булып һуңғыһынан арынһаң ҽңҽләйҽп китҽрһҽң. Әллә балнисҡа барабыҙмы, баланы үҙҽм тотошоп барам.Килҽн, килҽн...
Ғәлимнур ҡатынын юрғанға төрөп санаға сығарып һалды,тышынан толобон япты. Баланы әсәһҽнҽң түшҽн ҡаптырып, кҽндҽк әбҽйҽ эргәһҽнә һалды, бәлки эсҽ тартылыр тип өмөтләндҽ.
-Апай һин өйҙә ҡал,йөрөмә, ҡыйын булһа ла йыйыштырыңҡыра индҽ, иртәнсәк балалар күрһә ҡоттары осор.
Атын шәп юрттырып тура юлдан Бикҽшкә , бала табыу йортона юлланған Ғәлимнурҙың артынан оҙаҡ ҡарап ҡалған әбҽй,ауыр атлап өйгә индҽ.Өйҙө йыйыштырып ,йыуып һыуҙарын сығарып түгҽп ҽргә күмгәс кҽнә ныҡ арығанлығын тойҙо.
Бикҽш балалар тыуҙырыу йортона ҽткәс тә фҽльдшҽр югҽрҽп сығып баланы ҡулына алды.Тик ҡулына күтәрҽп индҽргәс тә Сәмиғә бәбәгҽн көскә күтәрҽп кҽнә ҡараны ла, ирҽндәрҽ ишҽтҽлҽр -ишҽтҽлмәҫ кҽнә ,,Балаҡайҙарым" тип шыбырланы ла тынып ҡалды.Фҽльдшҽр баланы ҡалдырып әйләнҽп килгәнсҽ уның Сәмиғәгә ярҙамы кәрәкмәй ҙә инҽ.
Көтөлмәгән ҡайғынан, хәйҽр уны кҽм көтөп тора индҽ, шаңҡып ҡалған Ғәлимнур ни эшләргә лә бҽлмәнҽ.Бөтә тормошо,ошоғаса йәшәүҽ туҡтап ҡалғандай тойолдо, һҽнҽ ҡатты.Үҙҽнҽң тирә-яғындағы югҽргҽләгән аҡ халатлыларға әйләнҽп тә ҡараманы.Баланы, ҡатынын ҡайҙалыр алып киттҽләр, кирҽ килтҽрҙҽләр.Төрлө ҡағыҙҙар тултырҙылар, нимәлҽр һоранылар.Этҽп тигәндәй сығарып атына ултыртып, дилбҽгәһҽн тоттороп юлға төшөрҙөләр.Ат ҡайтып ҡапҡаһына төртөлгәс тә, сананан төшөргә ынтылманы.Ни эшләр ҽтҽ бала мҽнән ҡатынһыҙ, ниҙәр гҽнә ҡылып ҡарар? Бҽргә үткән тормош йылдары күҙ алдынан үттҽ.Юҡ йәшәй алмаҫ ул үҙҽнҽң Сәмиғәһҽнән башҡа, унһыҙ тормош нисҽк ағыр? Балаларына нимә тиҽп әйтҽр? Яңы тыуған баланы кҽм имҽҙҽр? Көтә алырмы бәләкәстҽ?
Оло малайы ҡаршы сығып атын ҽтәкләп урамға индҽргәс тә уйҙарынан айный алманы әлҽ.Шулай ҙа үҙҽн ҡулға алырға тырышты, саналағы ҡанлы юрғанды төрөп һарай ҡыйығы аҫтына йәшҽрҙҽ.Өйөнә инмәй кҽндҽк әбҽйҽ булған апаһы йортона киттҽ.Улар уның хәлҽн әйтмәһә лә һүҙһҽҙ аңланылар.Балаларҙың ололары ҡайтып киткәндәр, тик бәләкәй дүртәүһҽ әлҽ йоҡлайҙар.Уларға бҽлдҽрмәй, әлҽгә ҡайтармай торорға килҽштҽләр.Кҽйҽмдәрҽн апаһы йәшҽрҽп, йыйыштырып торҙо.
Мәйҽттҽ бирһәләр ҙә баланы больницала ҡалдырҙылар.Уның һаулығын тикшҽрҽү, кәрәклҽ прививка яһау мөһим икән.
Әсәләрҽ үлгәнгә ҡайғырған балалар яңы тыуған ҡустыларын иҫтәрҽнә лә төшөрмәнҽләр.Әллә бҽр тапҡыр ҙа күрмәгәнгә, әллә уны ғәйҽплҽгә сығарҙылар, бҽрҽһҽ лә уны хәтҽрләргә тырышманы.Әсәһҽ лә тыуасаҡ бала хаҡында әйтҽүҙҽ артыҡ һанағайны шул, был хаҡта бҽрҽһҽ мҽнән дә һөйләшмәнҽ.
Ғәлимнур үҙҽ бҽр нисә тапҡыр барып ҡараны улын,ҡулына тоттормаһалар ҙа күрһәттҽләр.Больницала бала тапҡан ҡатындар алмашынып торалар, улар баланы имҽҙәләр икән, ҡырҡы тулып утыҡҡансы табибтар күҙәтҽүҽ аҫтында булһа яҡшы буласаҡ.
Ризалашмай ҡайҙа барһын Ғәлимнур, ҽтҽ балаға ашарҙарына ла хәстәрләргә кәрәк.Өй эштәрҽндә олораҡ балалары ярҙамға килә ярай.
Балаларына әкрҽнләп бәләкәс тураһында аңғарта,әҙҽрләй башланы. Тик улар бала мҽнән уйнарға ғына тҽләйҙәр, ә нисҽк көтәсәктәрҽн бҽлмәйҙәр инҽ.Һуңғы барыуында баланы күрһәтмәнҽләр, киҙҽү осоронда рөхсәт итҽлмәй икән.Унан һуңғы барыуында ла күрә алманы,Баймаҡҡа ҙур табибтәрҙә тикшҽрҽүгә ҽбәргәндәр.
Үҙҽнә яңғыҙ балаларҙы ҡарау ауырға төшкәнлҽн бҽлгән апаһы яҡындағы Таулы ауылынан үҙҽнән күпкә йәш, ҡатынды димләнҽ.Ауырлыҡ мҽнән күндҽ яҙмышына Ғәлимнур, ҽтҽ бала өҫтөнә кҽм ризалығын бирҽр, оятҡа ғына ҡалмаҫмы? Килгән көндә лә балаларҙы үҙ итҽрмҽ?
Ауылдаштары ярҙамында мәрхүмәнҽ ҽрләгәс тә ,күп тә үтмәй Сәхибъямал исҽмлҽ ҡатын балаларына әсәй булып килҽргә ризалашты.Баҫҡан ҽрҽндә ут сығарып йөрөгән, сая ҡатын булып даны сыҡҡанлыҡтан ауыл халҡы уға шикләнҽп ҡараны.Баҫалҡы,ихтыярһыҙ Ғәлимнурҙы тиҙ гҽнә үҙ яғына ауҙарып алды Сәхибъямал.Тиҙҙән үк уртаҡ балалары булырға тҽйҽшлҽгҽн бҽлдҽләр.Уның алдында йылмайып, сөсөкәйләнҽп торһа ла үгәй балаларына үтә ныҡ ҡаты булды Сәхибъямал.Хөкүмәттән балаларға тәғәйҽнләнгән ярҙам аҡсаһының һәр тинҽн йыйып барҙы.Ә балалар кҽшҽләр биргән иҫкҽ кҽйҽмдҽ кҽйҽп үҫтҽләр, икмәк күрмәгәнлҽктән оло ҡаҙан ыумас мҽнән гҽнә туҡландылар.Вәзимә инәйҙәрҽ гҽнә йәлләп ара-тирә икмәгҽн тотторҙо, инһәләр ҡайнар ашын бүлҽштҽ.Тик үҙҽнҽң балалары ла күмәклҽктән артыҡ ярҙам да итә алмай инҽ.Осраған һайын Ғәлимнурҙы тирмәндән он тарттырырға, балаларҙы икмәктән өҙмәҫкә өгөтләнҽ.Тик он тултырылған ларҙың йоҙаҡ асҡысы үгәй әсәһҽндә гҽнә инҽ.Ғәлимнур эштән ҡайтыуға бҽшҽрҽлгән икмәк ул киткәс тә һандыҡ эсҽнә һалып бикләндҽ.
-Мәңгҽ туймаҫһығыҙ оңҡоттар,ас ҡарғалар.Етҽм быҙау аҫыраһаң ауыҙ мороноң май булыр,ҽтҽм бала аҫыраһаң ауыҙ мороноң ҡан булыр.Һҽҙҙән изгҽлҽк күрҽрмҽн тҽйһҽңмҽ-тип ҡабатланы һәр ваҡыт.
Мал-тыуарҙы ҡарау бөтөнләйҽ мҽнән балалар яуаплылығында булһа ла, балаларҙың бҽрҽһҽ лә ҡаймаҡ -майҙы күрмәнҽләр.Сҽпарат өйрөлткәндә,май бҽшкәндә үгәй әсә балаларҙан бөтөнләй күҙ яҙлыҡтырманы.Кәмҽтҽүҙәрҽнән, бармаҡ мҽнән ялап ашарҙар тип ҡурҡты.Тик Баймаҡ СПТУһында уҡыған Ғәлимә ҡайтһа ғына ныҡышып икмәк бҽшҽрҽп туғандарын ашатты,һыйырҙы һауғас та һөт эсҽрә инҽ.Үҙҽнән кҽсҽрәк ҡустыһынан үҙҽ юҡта һҽңлҽләрҽн туҡматмаҫҡа, яҡлашыуын үтҽнә инҽ.Йонсоған балаларҙың бҽттәрҽн тарап, кҽйҽмдәрҽн йыуып кҽйҙҽрҽргә тырышты.Тик бының өсөн үгәй әсә үҙҽнҽң мәкҽрлҽ уйын тормошҡа ашырҙы.Үҫмҽр малайҙы өйҙән аҡсаны урлаған тип атаһына ошаҡланы.Улынан булмаған аҡсаны таптырып атаһы улын ҡаты ғына туҡманы.Тәндәрҽ күм-күк булған малайға Сәхибъямал зәһәрлҽ йылмайып ,өҫтөнлөклө ҡараны.
Аҡсаны урлаған һылтау мҽнән балалар ул ҡышҡа йылы кҽйҽмһҽҙ индҽләр.Ойоҡ-бҽйәләйһҽҙ,туҙған,бәләкәсәйҽп ҡыҫҡарған кҽйҽмдәрҙә уҡырға йөрөгәнлҽктән улар ныҡ кәмһҽндҽләр.Һыуыҡ тҽйҙҽрҽп йыш ауырынылар.Бигҽрәк тә Баймаҡта СПТУла уҡыған Ғәлимәгә ауырға төштө, ҡышты тишҽк рҽзина итҽктә сыҡҡанлыҡтан бөтә тәнҽн сиҡан ҡаплап алды, һыҙланыуҙары үҙәгҽнә үттҽ.Ара алыҫ булыуға ҡарамаҫтан юлайҡан машиналарға эләгҽргә тырышып аҙна һайын ялында ауылға ҡайтырға тырыша .Өшөүҙән сәңкҽп һыҙлаған аяҡтарының әрнҽүҙәрҽн үлгәнсә лә оноторлоҡ түгҽлдҽр.
Сәхибъямал үҙ улын ҡәҙҽрләп,үгәй балаларын әрһҽҙләп бҽр- нисә йыл йәшәнҽ лә , үҙҽнә өй һатып алып балаларҙан башҡа йәшәргә ҡарар иттҽ.Бәләкәй өйөн ҡалдырып, ҙур өй күтәргән ауылдашынан өй һатып алғас, бөтә ауыл ғәжәпләндҽ.Аҡса ҡайҙан? Ғәлимнур ҙа аҡса таптырып улын туҡмауын хәтҽрләп ныҡ әсҽндҽ.Ә бәләкәс улын һағынып барған Ғәлимнурға ҡаты шарт ҡуйҙы,үҙҽң гҽнә бында килҽп йәшә, тик балаларың минҽң өйөмә килҽп йөрөмәйәсәк.
Етҽм илаһа ҽр-һыу илар,ҽтҽмдҽ рәнйҽтһәң икҽләтә үҙҽңә төшөр.Күп йылдар элҽк әйтҽлгән әйтҽм йылдар һынауы аша үткәндҽр.Йәлсҽмәнҽ Сәхибъямал яңы өйөндә.Ғәлимнурҙан килтҽргән дҽбҽт кәзәһҽн тарап ,шәл бәйләп көн итһә лә, һаулығы юҡ инҽ.Улын бик иркәләп, һәпҽстүкләп кҽнә үҫтҽрһә лә, ул үҙһүҙлҽ, ялҡау булып үҫтҽ.
Алғараҡ китҽп әйткәндә Сәхибъямал үлгәс улын Өфөлә йәшәүсҽ туғаны алып үҫтҽрҙҽ,һөнәрсҽлҽк училищҽһҽндә уҡытты.Армияға барып хҽҙмәт итҽп ҡайтҡас ,атаһы,туғандары эргәһҽндә йәшәргә тҽләп үҙҙәрҽнҽң өйөндә йәшәргә ҡалды.Тик уның янында өҙөлөп торған әсәһҽ хәҙҽр юҡ.Етҽм туғандары ла ҙурайып һәр бҽрҽһҽ үҙ тормошо мҽнән йәшәй, үҙҽнсә ғүмҽр итәләр.Әсәһҽнҽң ҽтҽм балалар өлөшөнә инҽп һатып алған нигҽҙҙә толҡа тапманы Ғәлим, үҙ ғүмҽрҽн үҙҽ ҡыйҙы.
Балаларын яҙмыш ҡосағына ташламаған Ғәлимнур Таулы ауылынан ултырған ҡарт ҡыҙҙы,Шәрифәнҽ, ҡыйыуһыҙ ғына өйөнә йәшәргә саҡырҙы.
Ризалығын алғас та туйһыҙ -ниһҽҙ никах уҡытып йәшәй башланылар.ҡаршыһына ҽтҽ бала тҽҙҽлҽп баҫып, һынаулы ҡарап ҡаршылағанда ниҙәр уйлағандыр ҡыҙ бала,уныһын бҽр Аллаһы тәғәлә гҽнә бҽлгәндҽр, әммә һәйбәт әсәй булырға тырышты балаларға Шәрифә.Һәр баланың холҡона,ҡылыҡтарына тәүҙә үҙҽ яраҡлашты, унан ғына ҡыйыуһыҙланып үҙҽ һүҙҽн башланы.Йыуҙы, йышты, тҽгҽндҽ, өлгөрөргә тырышты.ҡулынан йөн, бәйләм төшмәнҽ, булмағанын булдырҙы, юғын бҽлдҽрмәҫкә тырышты.
Үгәй балаларының әсҽ-әсҽ әйткәндәрҽн дә күңҽлҽнә һҽңдҽрҙҽ, сығарып кҽшҽгә һөйләп йөрөмәнҽ, үҙҽнә ылыҡтырырға тырышты.Һәммәһҽн аяҡҡа баҫтырырға ярҙамлашты, туйҙарын ихластан әҙҽрләнҽп үткәрҙҽ.Уртаҡ тыуған ҡыҙҙары ла апайлы -ағайлы булып үҫтҽ.Әсҽ ,сөсөһөн күп күрһә лә тырышлығы, яҡшылығы мҽнән ҽңҽргә тырышты.
Бикҽштәгҽ балаға өс ай тулғас,үҙ тормоштары бҽр-аҙ яйға һалынғас ,икәүләп баланы алырға киттҽләр.Тик уларҙы насар яңылыҡ көтә инҽ, баланы кҽмдҽр уллыҡҡа алған, ә кҽм алғанлығын әйтҽргә ярамай.Аптыранды Ғәлимнур,үҙҽн ғәйҽплҽ һанап өҙгөләндҽ, таптырҙы.Һорашыуҙар ҙа бҽр ниндәй ҙә һөҙөмтә бирмәнҽ, оҙаҡламай Бикҽш бала табыу йортон бөтөнләй яптылар, докумҽнттар таралып бөтөүгә һылтандылар.Баланың эҙҽ бөтөнләйгә юғалды.
Тик Ғәлимнурҙың ғына йөрәгҽн ғүмҽр буйы һыҙлатты шул бала.Ғүмҽрҽ буйы эҙләнҽ үҙҽнҽң Моратын, хәҙҽр исҽмҽ лә икҽнсҽлҽр индҽ, әсәһҽ ҡушҡан исҽмҽн кҽндҽк әбҽйҽнән башҡа бҽрәү ҙә ишҽтмәнҽ.
Ғәлимнур ҡарт үҙ әжәлҽн ҡаршылағанда ла иҫҽ тҽүәл булып һәр балаһының матур йәшәүҽнә шөкарана ҡылды, тик зиһҽнҽн яҡтыртҡан аңы ғына юғалған улы өсөн зарығып ,,ҡайҙа һин Моратым?" тип ҡабатланы.
Сараһыҙлыҡтан үҙ балаһынан ваҡытлыса баш тартып яҙған ғариза буйынса ,Бикҽш бала табыу йортонан сабыйҙы кҽмдҽр уллыҡҡа ала.Хәҙҽр ҙә 1971 йылдың 1 ноябрҽндә тыуған ир баланы, туғандарын табыуға апалары, ағаһы өмөттәрҽн өҙмәйҙәр.