+12 °С
Ямғыр
Бөтә яңылыҡтар
МЕҢ ДӘ БЕР КҮҘӘТЕҮЕМ. Әхмәр ҒҮМӘР-ҮТӘБАЙ.
3 Май 2020, 02:18
Дистанциялы уҡыу яңылыҡмы?
#Ағиҙелжурналы #Меңдәберкүҙәтеүем #ӘхмәрҮтәбай
Ысынлап та, беҙ уҡыу-уҡытыуҙың был формаһы менән яңы ғына осрашабыҙмы? "Һәр бер яңы әйбер, күренеш яҡшы онотолған иҫке" тиҙәр. Ислам дине килгәс, мәҙрәсәләрҙә дин һабағы менән бергә доньяуи һабаҡ та бирелгән. Йәҙитсә тигәндәр уны. Ә бына Ислам диненә тиклем халҡыбыҙ бөтөнләй наҙан булғанмы ни? Ғөмүмән, уҡый-яҙа белеү генә грамоталы булыуҙы аңлатамы ни? Юҡ, әлбиттә, һуңғылары грамоталылыҡтың иң примитив, әйтергә кәрәк, тышҡы формалары. Сөнки дистанциялы уҡыу Исламға тиклем үк булған.
Танылмай донья ҡуйған мәшһүр ғалим, сәсән-шағир Рәшит Әхтәри иң боронғо башҡорт мәктәптәрен Баш Будун Уҡымағы тип һөйләй торғайны. Ҡайҙалыр был хаҡта яҙып та сыҡты шигетте. Был мәктәп, асылда, ауыҙ-тел ижады, ҡош теле, тамға ысулдарына таянып эш иткән. Уҡытыусылары Ҡаңбаба (ҡанбаба түгел) тип аталған. Улар, хәҙергесә мәктәптә түгел, баланың яҡын туғандары аша (өләсәй, ҡартәсәй, йыйып әйткәндә — ҡаңбикә) йоғонто яһау ысулын ҡулланған. Был ысул Ислам динендә лә дауам иткән, әйтәйек, Зәйнулла ишан Рәсүлевтың Зәки Вәлидигә йоғонтоһо.
Һуңынан барлыҡҡа килгән сәсәндәр, көйсөләр, өләсәйҙәр мәктәптәре, Рәшит ағай әйткән, Баш Будун Уҡымағының ярсыҡтары ғына икәнлеге аңлашыла. Был мәктәп хәтерҙе, кинәйәле фекерләүҙе, зиһенде үҫтереүгә йүнәлдерелгәне көн кеүек асыҡ. Һуңынан уҡыу һәм яҙыу барлыҡҡа килгәс, хәтерҙең, кинәйәнең, зиһендең кәрәге лә ҡалмағандыр бәлки. Мин фараздарымды ғына яҙам, дуҫтар. Боронғо кешенең хәтерле, бай күңелле, зиһенле булыуын башҡаса аңлатып булмай. Беҙ ундай сифаттарыбыҙҙы күптән юғалтҡанбыҙ. Шундай мәшһүр үткәнебеҙҙең булғанлығы хаҡында иҫкиткес эпостарыбыҙ, ауыҙ-тел, фольклор өлгөләре, йырҙарыбыҙ, бейеүҙәребеҙ һөйләй. Икенсенән, йәһүдтәрҙең балаларын балалар баҡсаларына, мәктәптәргә йөрөтмәйсә, өйҙә генә тәрбиәләргә тырышыуы ла юҡтан ғына килмәй. Балалар баҡсаһы, мәктәп балаға белем бирә, шул уҡ ваҡытта балаларҙы бер тигеҙ итеп яһай, үҙенсәлекте юҡ итә.
"Мең дә бер күҙәтеүем" яҙмаларынан 335-се күҙәтеү.
Танылмай донья ҡуйған мәшһүр ғалим, сәсән-шағир Рәшит Әхтәри иң боронғо башҡорт мәктәптәрен Баш Будун Уҡымағы тип һөйләй торғайны. Ҡайҙалыр был хаҡта яҙып та сыҡты шигетте. Был мәктәп, асылда, ауыҙ-тел ижады, ҡош теле, тамға ысулдарына таянып эш иткән. Уҡытыусылары Ҡаңбаба (ҡанбаба түгел) тип аталған. Улар, хәҙергесә мәктәптә түгел, баланың яҡын туғандары аша (өләсәй, ҡартәсәй, йыйып әйткәндә — ҡаңбикә) йоғонто яһау ысулын ҡулланған. Был ысул Ислам динендә лә дауам иткән, әйтәйек, Зәйнулла ишан Рәсүлевтың Зәки Вәлидигә йоғонтоһо.
Һуңынан барлыҡҡа килгән сәсәндәр, көйсөләр, өләсәйҙәр мәктәптәре, Рәшит ағай әйткән, Баш Будун Уҡымағының ярсыҡтары ғына икәнлеге аңлашыла. Был мәктәп хәтерҙе, кинәйәле фекерләүҙе, зиһенде үҫтереүгә йүнәлдерелгәне көн кеүек асыҡ. Һуңынан уҡыу һәм яҙыу барлыҡҡа килгәс, хәтерҙең, кинәйәнең, зиһендең кәрәге лә ҡалмағандыр бәлки. Мин фараздарымды ғына яҙам, дуҫтар. Боронғо кешенең хәтерле, бай күңелле, зиһенле булыуын башҡаса аңлатып булмай. Беҙ ундай сифаттарыбыҙҙы күптән юғалтҡанбыҙ. Шундай мәшһүр үткәнебеҙҙең булғанлығы хаҡында иҫкиткес эпостарыбыҙ, ауыҙ-тел, фольклор өлгөләре, йырҙарыбыҙ, бейеүҙәребеҙ һөйләй. Икенсенән, йәһүдтәрҙең балаларын балалар баҡсаларына, мәктәптәргә йөрөтмәйсә, өйҙә генә тәрбиәләргә тырышыуы ла юҡтан ғына килмәй. Балалар баҡсаһы, мәктәп балаға белем бирә, шул уҡ ваҡытта балаларҙы бер тигеҙ итеп яһай, үҙенсәлекте юҡ итә.
"Мең дә бер күҙәтеүем" яҙмаларынан 335-се күҙәтеү.
Читайте нас:
© 2024 Сайт издания "Агидель"
Издатель: Государственное унитарное предприятие Республики Башкортостан Издательский дом
«Республика Башкортостан».
Адрес: 450079, Республика Башкортостан, г. Уфа, ул. 50-летия Октября, 13.
Журнал зарегистрирован Управлением Федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций по Республике Башкортостан
(Управлением Роскомнадзора по Республике Башкортостан).
Свидетельство ПИ № ТУ 02-01565 от 31.10.2016 г.
Журнал Башҡортостан Республикаһының Элемтә, мәғлүмәт технологиялары һәм киң коммуникациялар өлкәһендә күҙәтеү буйынса федераль хеҙмәттә теркәлде.
Таныҡлыҡ ПИ № ТУ 02-01565 31.10.2016 йылдан.
Редакция хеҙмәткәрҙәре
Мөнир Сәхиулла улы ҠУНАФИН - баш мөхәррир
Әхмәр ҒҮМӘР-ҮТӘБАЙ - баш мөхәррир урынбаҫары
Луиза КИРӘЕВА - яуаплы сәркәтип
Гөлнара ХӘЛФЕТДИНОВА - бүлек мөхәррире
Салауат ӘБҮЗӘР - бүлек мөхәррире
Илнур ЮЛБАРЫҪОВ - бүлек мөхәррире
Миңзәлә АСҠАРОВА - сайт буйынса өлкән мөхәррир
Дилбәр ИШМОРАТОВА - өлкән корректор
Фәрзәнә ТУЛЫБАЕВА - биҙәлеш мөхәррире
Мөхәрририәт
Айгиз БАЙМӨХӘМӘТОВ
Таңсулпан ҒАРИПОВА
Гөлсирә ҒИЗЗӘТУЛЛИНА
Неля ҒӘЙНЕТДИНОВА
Тамара ҒӘНИЕВА
Әхмәр ҒҮМӘР-ҮТӘБАЙ
Йомабикә ИЛЬЯСОВА
Луиза КИРӘЕВА
Зөлфиә ХАННАНОВА
Гөлнара ХӘЛФЕТДИНОВА
Салауат ӘБҮЗӘР
Әмир ӘМИНЕВ
Азамат ЮЛДАШБАЕВ
Гөлнур ЯҠУПОВА
Банкта беҙҙең реквизиттар: журнал «Агидель», ИНН:0278066967/КПП027843012
БИК:048073770
к/с 30101810600000000770
р/счет №40602810200000000009
Филиал ПАО “БАНК УРАЛСИБ” в г. Уфа
Телефон
8(347)2-92-77-66
Электрон почта
Адресы
г. Уфа, ул. 50 лет Октября, 13, 5-й этаж
Реклама хеҙмәте
8(347)2-92-77-66
Редакция
8(347)2-92-77-66
Ҡабул итеү бүлмәһе
8(347)2-92-77-66